woensdag 30 mei 2012

Het "juiste medicijn", maar ook de juiste ziekte?

"Overheidsoptreden is de pijnstiller", verklaarde de één of andere economist parmantig, "maar hij had (of wat had je nu gedacht) het geneesmiddel". En ik dacht aan Paul Krugman, en de vraag of onze economist met zijn geneesmiddel wel de juiste ziekte had.

Je herkent aan de uitspraak natuurlijk meteen de "Austerian". "De crisis is veroorzaakt door teveel schulden", en bovendien is "overheid altijd slecht", ergo er zijn teveel overheidsschulden, ergo we moeten bezuinigen.

Maar ik denk dus aan Paul Krugman. In de nineties, zegt Krugman, daalden met de naderende euro de rentevoeten in de Zuid Europese landen als bakstenen. En inderdaad, ik zat in de markten in die tijd, dat heb ik met mijn eigen ogen gezien, en er een frankske aan verdiend ook. Maar wat gebeurt er in een economie waar de rentevoeten dalen? De mensen sparen minder, investeren meer, kopen huizen, zetten die vol keukens met Duitse keukenapparaten; de economie boomt, de lonen stijgen... En terloops boekt Duitsland geweldige exportcijfers waarmee het model nog maar eens bewezen is.

Maar dan breekt de crisis uit, en iedereen wil tegelijk besparen. Dus iedereen betaalt schulden terug (de lezer zoekt op dit moment de term "vleesmoleneffect" op...) en het probleem is, de overheid betaalt om allerlei goede en slechte (dààr al eens aan gedacht? Hmmmmm?) redenen ook schulden terug (heb je dat "vleesmoleneffect" nu al opgezocht?) en de hele boel knalt naar beneden om kamikazepiloten jaloers te maken. Merk op, voornamelijk in landen die om te beginnen helemaal geen hoge overheidsschulden hadden (Spanje, Ierland) of waar die schuld al verschillende jaren flink aan het dalen was (Italië) .Oh ja, en ook nog in Griekenland; dat is waar..

Maar ze hebben wel "het medicijn". Alleen hebben ze het medicijn tegen de pest. En jammer genoeg heeft de patiënt geen pest, maar wel cholera. En dus gaan ze nu nog meer besparen, want nee, dat "vleesmoleneffect" hebben ze nu eenmaal niet opgezocht.

Kom, om het niet te moeilijk te maken geef ik maar zelf een url:

http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2011/08/meer-schulden-om-een-schuldcrisis-te.html

dinsdag 29 mei 2012

De "electoral vote" site steekt van wal

Zoals ik al eerder heb gezegd is er een site die ik echt heel goed vind om de Amerikaanse verkiezingen te volgen:

http://www.electoral-vote.com/

Merk in het menu links het derde item "electoral vote graphs" op. Gewoon geregeld eens op klikken, en een veel beter inzicht zal uw deel zijn. Daarnaast zijn er gewoon zijn geregelde commentaren die ik bijna altijd bondig, to the point en heel inhoudelijk vind. Dus ik zou het echt begrijpen als je van hier maar meteen wegklikt...!

Hoe dan ook. Met nog een kleine zes maand te gaan komt de tijd dichtbij waarin het dagelijks voorpagina zal zijn - en de site lijkt zich dan ook definitief op gang te trekken. De aanpak is vernieuwd, maar die schitterende kaart is dezelfde gebleven. En dus zien we in één oogopslag wie op basis van de "jongste" polls de verkiezingen zou winnen. De aanhalingstekens staan daar omdat die "jongste" polls zo lang op voorhand nog niet veel voorstellen. Maar naarmate de tijd vordert worden die polls meer en meer representatief, en vanaf de herfst kan je er alleen maar niet naar kijken als het je werkelijk geen lor kan schelen wie het wint.

Ool is het heel interessant geregeld (1) eens te vergelijken met de definitieve kaart van vier jaar geleden:

http://electoral-vote.com/evp2008/Pres/Maps/Dec31.html

Vandaag, dus, is het toch al een heel ander beeld dan toen. Om te beginnen zie je meteen dat de kaart er een stuk minder blauw uitziet dan toen: en dat zou niemand moeten verbazen. Verder zien we dat Romney  maar 60 (in plaats van 200) stemmen meer achterop loopt. Dat wil zeggen, als hij voor niet meer dan 30 stemmen staten van kleur kan doen veranderen wint hij. Als je dan even kijkt naar hoeveel staten er "amper" of "licht" Democratisch pollen, lijkt me dat de conclusie nog altijd is: het wordt "een spannende strijd". Natuurlijk zal Obama even goed proberen de "licht" rode staten terug blauw te maken; dat is nu juist wat het zo spannend maakt.

Maar ik heb er in feite niet zoveel over te vertellen. Zeer zeker ben ik geweldig gecharmeerd indien je hier geregeld mijn commentaren over de verkiezing komt lezen. Desondanks is de boodschap vandaag dat je op deze heel veel beter geïnformeerde site vanaf nu, of toch heel binnenkort, geregelde updates mag gaan verwachten.

----------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2012/04/met-de-de-facto-aanduiding-van-romney.html

zondag 27 mei 2012

De nieuwe school in Kameroen: een eerste lokaal

Nadat de post van alweer vijf maanden geleden aankondigde dat onze VZW in Kameroen een heuse landbouwschool zou helpen opstarten, krijg ik vandaag de nieuwsbrief waarin een eerste lokaal wordt aangekondigd:

http://ape-assistance.net/files/2010/03/Nieuwsbrief-apas-april-012-72.pdf

Ah, die verhalen over dit soort werk in de brousse. Het is niet dat je even een vrachtwagen tussen de bomen, putten en riviertjes stuurt om een paar ton bakstenen af te leveren, hé. Maar kijk, de maanden zijn weer voorbij gevlogen en de foto's van "gelijkmaken van het terrein" over "betonneren van de vloer" tot "het eerste klaslokaal" staan er gewoon op. Ik zal het eerder gezegd hebben maar het kan niet genoeg herhaald worden: het idee is een bevolking die nu nog leeft van jacht en kaalkap te helpen overschakelen op een meer duurzame landbouw. Vandaar dus dat bijenproject: jager-verzamelaars vernietigen de bijen wanneer ze honing willen, landbouwers proberen ze juist in stand te houden.

Enzovoort.

De bedoeling is dus de aanpak te verbreden. Niet langer hebben we nu dat bijenproject, en niet langer is er een simpel schooltje voor lager onderwijs aan verbonden. Er komt nu ook een plantage, waarbij "we" (1) proberen eerst de eigen voedselproductie veilig te stellen, en pas in tweede instantie aan "cash crops" te gaan doen, dat wil zeggen, gewassen om te verkopen op de markt. Maar ik begrijp dat daar nog hevige conversaties over gevoerd worden; we mogen evenwel onze opinie geven. En naast de plantage is er nu ook het project voor een landbouwschool op "middelbaar" niveau. Soms krijg je toch het gevoel dat een paar energieke mensen echt een verschil kunnen maken...

Altijd leuk om zien is hoe dat bijenproject almaar verder schuift. Onder het label "onze VZW" heb ik al eerder gepraat over de moeizame vorderingen; deze keer gaat het op de nieuwsbrief over de oogst van enkele kilo's hier en enkele kilo daar... Maar we zijn toch een heel eind gekomen in vergelijking met die eerste dromen, intussen alweer jaren geleden. Een apart rubriekje ook over dat schooltje voor lager onderwijs. Blijkt dat de overheid niet altijd vlot met geld over de brug komt, en dat veel schooltjes in de streek leeg staan bij gebrek aan middelen. En dus komen er wel eens delegaties naar "onze" dorpjes om quasi verongelijkt te vragen waarom we niet uitgerekend in hun streek een project hebben opgezet. "Waarom hebben die mensen wel een schooltje voor hun kinderen, en wij niet?".

En je voelt tot in je tenen hoe graag we dat zouden uitbreiden, maar de goede wil is groter dan de budgetten, die voor onze eerste projecten nu eenmaal tot enkele duizenden euro's beperkt bleven, en nu nog altijd beperkt zijn. En dus proberen we informatie uit te wisselen en hopen we dat de plantage, na de voedselzekerheid toch een extra inkomen zal opleveren, en heel misschien, wie weet, komt de dag dat we alsnog kunnen uitbreiden.

En zo voel ik weer tot hier dat enorm contrast tussen wij die hier achter onze computer zitten en mensen die niet weten waar ze de middelen vandaan moeten halen om hun kinderen een toekomst te geven. Maar we kunnen er aan werken, en er wordt ook aan gewerkt, en ik hoop vurig dat er ook in de toekomst aan zal gewerkt worden. Het vraagt tijd, maar zo is het in Europa ook gegaan, destijds, duizend jaar geleden.

---------------------------------
(1) Ik zal ook nog maar eens herhalen dat mijn eigen bijdrage beperkt blijft tot 5 euro per maand en veel verbale steun en af en toe een postje hier. Maar als je er zelf ook een paar eurokes per maand voor over had zouden de mensen dat heel fijn vinden, hoor! Kijk je eens rond op die nieuwsbrief (helemaal onderaan)?

vrijdag 18 mei 2012

Tussen Economie en Overlevering (Greaber, "Debt")

In hoofdstuk V van Debt beklaagt Graeber zich over het dogmatisme - hij noemt het de "received wisdom" die "basically beyond question" is - van de economie (als wetenschap). En ik ben er helemaal voor! Natuurlijk moet wetenschap er in de eerste plaats in bestaan de onopgeloste problemen aan te pakken, en daarbij, zodra dat nodig is, de assumpties en axioma's in vraag stellen. Dat is immers precies het verschil tussen wetenschap en geloof. Geloof zal nooit of nooit iets concluderen als "oeps, de realiteit klopt niet met mijn beweringen over mijn God, dus die beweringen over God zijn fout". En dus: laat ze komen, al die kritieken op de huidige stand van zaken; ik ben benieuwd!

Maar in Graebers geval moeten we het toch allemaal extra kritisch bekijken: hij is immers nog altijd die extreem-linkse anarchist, waarvan we best een hoop dingen kunnen leren, maar die net zo goed als iedereen zal proberen zijn eigen assumpties te rationaliseren en in de plaats te stellen van die van de anderen. En dus zit ik met samengeknepen ogen, gespitste oren en klaar voor de sprong naar mijn blad te kijken wanneer ik lees:

"one knows one is in the presence of received wisdom when, if one challenges it, the first reaction is to treat one as simply ignorant (...). 'Clearly you need a course in Economics 101' - the theory is seen as so obviously true that no one who understands it could possibly disagree."

Want opnieuw, daar is heel veel van waar. Maar er is ook heel veel waar van wat de positie die hij hier beschrijft doet. Dat heb ik zelf vaak gezien, en wel zowel aan de uitdelende als aan de incasserende kant.

Aan de uitdelende kant heb ik vaak gezeten in de debatten met de creationisten. Ja, zeer zeker zijn ze "simply ignorant": dat is toch alleen maar een simpele beschrijving van de realiteit? En dan mag dat toch wel eens gewoon gezegd worden? Kijk, ze komen allemaal de evolutietheorie be"kritiseren"; maar er ik heb er niet één gezien die kon navertellen wat "natuurlijke selectie", zoals gedefiniëerd door Darwin in The Origin of Species inhoudt. Nota bene, ze hoeven het er helemaal niet mee eens te zijn; het enige wat ik vraag is dat ze tenminste weten wat het betekent. Zoals ik weet wat flogistontheorie beweert en wat flogiston betekent zonder dat ik het geloof.

En ik heb nochtans héél veel creationisten gezien. Ik heb er gezien (meerdere) die het bovenstaande doodeenvoudig toegaven. Ik heb er gezien die het stellig ontkenden, maar nooit ook maar één keer in de buurt kwamen van een beschrijving ervan. Ik heb er gezien die met "definities" kwamen (meestal onder de vorm van een neergesmeten url: "als het op het internet staat is het waar") waarin pakweg "erfelijkheid" geen rol speelde. Ik heb er gezien die de tekst van Darwin (min of meer) overnamen maar woorden wegknipten en vervingen door een ander woord. Enzovoort.

Terwijl het toch niet zo moeilijk zou moeten zijn om het - heel eenvoudige (1) - concept van "natuurlijke selectie" in eigen woorden, correct, na te vertellen en pas daarna te zeggen wat er mis mee is? In tegenstelling tot "eerst komen roepen - soms weken, maanden aan een stuk - dat er allemaal geen spat van deugt, om dan ergens, heel veel later, te moeten vragen wat het eigenlijk betekent"?

Nooit zal ik de keer vergeten dat ik er één heb doen zeggen dat er niets mis was met een "kritiek" op de "evolutietheorie" die niet eens over "de evolutietheorie" ging...

Aan de ontvangende kant heb ik dat ook eens meegemaakt toen ik precies hetzelfde wilde doen als Graeber zelf. Ik heb mezelf wel eens "neoliberaal omdat ik sociaal voelend ben" (2) genoemd. In twee woorden, ik zou willen dat de hele wereld beschikt over de soort welvaart waar het Westen over beschikt, en verder denk ik dat het Westen die welvaart hééft omdat het Westen die welvaart mààkt (alle dagen vroeg opstaan en gaan werken etc). En dus heeft heel de wereld dat neo-liberalisme nodig en je hoeft het er helemaal niet mee eens te zijn, maar dat is wat ik dacht (en nog altijd denk).

Maar omdat het me allemaal niet snel genoeg ging mocht het allemaal nog veel beter gaan, en met veel gebruik van termen als "vraag" en "aanbod" en "markt" en "vrij" en vele andere ging ik op zoek naar verbeteringen van ons model. Er volgde een lange discussie met een Amerikaan (nickname "Grinch" als je het ooit zou willen opzoeken), tot er een punt kwam waarop hij mij de soort dingen vertelde die ik op dat moment (het zal 2002 geweest zijn) al vaak aan de creationisten had gezegd.

Dus nogal fors duizelend heb ik nog eens aandachtig mijn eigen teksten herlezen, vanuit het standpunt "en als hij nu eens gelijk had?", en dan nog eens wat hij schreef... En toen heb ik pas goed geduizeld en de discussie geëindigd met de gekende uitdrukking "you were right, and I not even wrong".

Het punt is dat je natuurlijk de gevestigde wetenschap mag bekritiseren. Nobelprijzen worden altijd uitgedeeld om de hele gevestigde wetenschap overhoop te kegelen, en nooit om de litanie te herhalen van wat iedereen altijd al dacht te weten.

Alleen moet je, wanneer je beweert een wetenschap te bekritiseren, ervoor zorgen dat je bekritiseert wat die wetenschap werkelijk zegt, en niet wat een stel domme clowns (deze uitdrukking haal ik woordelijk aan uit de debatten met de creationisten van ook ruim tien jaar geleden) je heeft wijsgemaakt dat die wetenschap zegt.

En dus zou ik maar heel, heel voorzichtig zijn met wat Graeber daar allemaal doet. Er zijn veel symptomen die suggereren dat hij zich verongelijkt voelt omdat hij zich "simply ignorant" heeft laten noemen, en weinig zin heeft om zich af te vragen of dat misschien gewoon... waar was?

--------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/05/nogmaals-natuurlijke-selectie.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2009/11/mijn-beginselverklaring-neo-liberaal.html

donderdag 17 mei 2012

Mladic treitert de slachtoffers

Ik lees dat Mladic, voor het Joegoslavië tribunaal in Den Haag, overlevenden van de slachtingen in Bosnië recht aankeek en daarbij zijn vinger over zijn keel streek.

Ongetwijfeld zullen mensen die daar geliefden hebben verloren het niet gemakkelijk hebben daar koelbloedig op te reageren. Toch hoop ik, als het nog gebeurt, dat de aanwezigen dan hun armen met de polsen tegen mekaar gehouden gestrekt voor zich de lucht in steken, in het universeel gebaar dat "in de handboeien geklonken" betekent.

Ik denk echt wel dat daarmee het laatste woord zou gezegd zijn.

woensdag 16 mei 2012

Grammatica

"Kan je je voorstellen" sprak mijn collega, "dat ik in een mailtje het woord 'spellingsfouten' heb gebruikt, en nu krijg ik een mailtje terug om te zeggen dat 'mooi Nederlands' de term 'spelfouten' zou gebruikt hebben." Hij zei dat niet vol weerzin, of vol berusting, of iets dergelijks, maar toch met een emotie daar ergens tussenin. Hij voegde er tussen zijn tanden iets aan toe dat klonk als "GVD" en ook "WZZMB" en tenslotte "ZHZNVW" (1).

"Jaja" sprak Koen (die nochtans VW had, maar ja, we zijn ook maar mensen, hé), "veel mensen hebben het moeilijk om grammatica te onderscheiden van logica". Dit leidde tot niet meer wenkbrauwengefrons dan anders wanneer ik mijn mond open trek, dus ik verklaarde verder. Laten we beginnen met een stratenplan. Het stratenplan vertelt je hoe je van A naar B moet. Het lijkt dus iets "voor-schrijvends" ("prescriptief") te hebben, maar als je er eens over nadenkt is het alleen maar "be-schrijvend"  ("descriptief"). Als er morgen een gebouw wordt neergehaald of een plein vol gebouwen wordt gezet, dan moeten ze het stratenplan veranderen. En niemand die op het idee komt dat gebouwen niet mogen verschijnen of verdwijnen omdat dat tegen het stratenplan is.

Welnu, dat lijkt goed op, maar contrasteert ook met, de logica. Ook de logica beschrijft voor een groot deel hoe redeneringen in elkaar zitten, tenminste, als ze correct willen zijn. Bijvoorbeeld, "er mogen geen contradicties in voorkomen". Of bijvoorbeeld, "geldige" versus "omgekeerde" implicatie. (Stel dat je de regel [indien er geldontwaarding is, dan volgt er een recessie] mag aannemen. Een voorbeeld van een geldige implicatie zou dan zijn dat als je ook werkelijk geldontwaarding ziet, je geldig mag besluiten dat er dan een recessie op komst is. Een voorbeeld van een "omgekeerde" en dus ongeldige implicatie zou ermee beginnen dat je werkelijk een recessie ziet. Daarmee kan je niet geldig als bewezen beschouwen dat er een geldontwaarding is geweest. Eerste jaar, eerste les, eerste hoofdstuk.) Het punt is, anders dan het stratenplan dat alleen maar "descriptief" is, is de logica ook "prescriptief". Logica schrijft wel degelijk voor dat je fout zit als je het in de werkelijkheid anders doet, terwijl het stratenplan, en niet de werkelijkheid, fout zit als de straten anders zijn.

Maar hoe zit het met grammatica? Veel mensen denken, dus, dat de grammatica zoals de logica is, en niet zoals het stratenplan. Dus, als je iets anders doet dan de grammatica zegt, dan denken ze dat je fout bent. Maar als je er even over nadenkt doet de grammatica niets anders dan beschrijven wat "de meerderheid" (al dan niet terecht als zodanig genoemd) doet. En dus is de grammatica in feite net zoals het stratenplan, en anders dan de logica, alleen maar beschrijvend. Het volstaat dat je een generatie wacht, of teruggaat, of een taalgroep verdeelt in dialecten, en wat "de meerderheid" doet ziet er ineens helemaal anders uit.

Maar veel mensen ziet dat zo niet. Ze vinden dat grammatica een in stenen tafelen gebeiteld voorschrift is, en ze gaan daarin soms nog veel verder dan alleen maar een mailtje sturen. Ach, ze hebben vaak inderdaad NV werk.

----------------------------
(1) waarbij de laatste letters van de laatste twee uitdrukkingen respectievelijk "bezig" en "werk" voorstellen.

dinsdag 15 mei 2012

Waarom het weer paniek is

"Al die paniek", hoorde ik iemand zeggen, "voor die Griekse verkiezingen? Ik dacht dat iedereen dat al lang had afgeschreven?".

Ah, wel, dat is in feite een beetje een moeilijke. Je moet er over nadenken in termen van een "rode lap op een stier", of misschien beter, een Doelwit. Laat me bij wijze van analogie terugdenken aan de tijd dat Soros het pond uit het Europees systeem had geduwd; iets van een twintig jaar geleden, misschien. Het "Doelwit" was dat het pond aan een nogal vaste koers tegen de Duitse mark werd gehouden (één pond, als ik me goed herinner, was 3.20 DEM). Als de koers (om welke reden ook) naar dat niveau begint te dalen, en de markt blijft ponden verkopen, dan moet de Bank of England die ponden opkopen: anders daalt per vraag en aanbod de prijs beneden de 3.20.

Beeld je om de basis te leggen in dat de Bank die ponden opkoopt tegen goud. Dus iedereen die een pond aan de Bank geeft krijgt (laten we zeggen) een pond goud in ruil. Maar als er heel veel ponden beschikbaar zijn, dan is op een dag de voorraad goud op, en dan kan de Bank die ponden niet meer opkopen, en dan daalt de waarde alsnog naar "wat de markt er voor wil geven".

In moderne geldmarkten is dat veel te simpel. De Bank koopt de ponden niet tegen goud, maar tegen dollars, marken, enzovoort: tegen de deviezenreserves. Die reserves kunnen ook opraken, maar een land als Engeland kan dan nog altijd extra dollars en marken ontlenen. Ook kunnen ze de rente optrekken: de verkopers van de ponden hebben zelf ook niet zoveel ponden, dus die moeten ze ook ontlenen, en dus kost een hoge rente ze handenvol geld. Alleen kost het Engeland ook handenvol geld om die rente op haar eigen economie hoog te houden...

Zo ontstaat een getouwtrek tussen de markten (door het establishment typisch "speculanten" genoemd) en de Bank (door de markten typisch "het establishment" genoemd). Je voelt natuurlijk dat de markten, als ze vinden dat de Bank ze (aan een prijs van 3.20 DEM per GBP) echt wel heel veel "goud" betaalt in ruil voor bedrukt papier, ze desnoods wel de hoge rente willen betalen. Als ze gelijk krijgen zal elk pond later een pak minder "goud" waard zijn, en dus zoeken ze elk pond dat ze maar kunnen vinden, aan quasi om het even welke rente, en ze bieden het aan voor een grote stapel goud. Dat is wat ik met een "Doelwit" bedoelde. Als de markten denken (en vaak denken ze dat terecht; laten we het vooral niet vergeten) dat 3.20 te veel betaald is voor een pond trekt dat "speculanten" aan als vliegen, en omdat "het establishment" nu eenmaal werkelijk teveel betaalt (soms zelfs om "prestige"redenen; doorgaans "credibiliteit" en "geloofwaardigheid" genoemd) hebben ze dat helemaal aan zichzelf te danken.

Iets dergelijks, denk ik, kan nu gebeuren met de euro. Het zal gebeuren met derivaten die ik veel minder goed ken dan de wisselmarkten, maar ik vermoed dat het principe hetzelfde zal zijn. Eenmaal een land als Griekenland de euro zal verlaten zullen de markten zich afvragen of er nog andere landen zijn, waarvan het lidmaatschap van de euro zich zomaar ineens niet langer als een onaantastbare zekerheid zal gedragen, maar integendeel als een Doelwit. En omdat er geld mee te verdienen valt, veel geld, echt heel, heel veel geld, kunnen we vrezen dat de markten dat zullen willen testen. En misschien, wie weet, zullen ze gelijk hebben met een land als pakweg Spanje, en dan zullen de verzwakte Europese staten dat misschien niet kunnen houden...

In ieder geval, het gaat in feite al lang niet meer om Griekenland. Er is vandaag paniek naar aanleiding van Griekenland. Griekenland, vrezen de markten, zou wel eens de poort kunnen opengooien. Het speculeren zal ongetwijfeld de vorm aannemen van nieuwe obligatiecrisissen, die werkelijk heelder landen kunnen meesleuren. Landen die nu al na vijf jaar crisis serieus verzwakt zijn. Dat, denk ik, is de reden waarom het nu weer paniek is. Niet omdat een klein land als Griekenland nu moet concluderen wat sommigen al lang geleden konden voorspellen (1).

---------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/04/geert-noels-griekenland-moet-uit-de.html

maandag 14 mei 2012

"Communisme" en "menselijke samenlevingen" bij David Graeber ("newspeak alert")

De liberale filosofie, vindt Graeber in zijn Debt, The First 5000 Years (1), is er teveel één van "marktdenken"; van reductie van menselijke verhoudingen tot ruilen en prijzen en afrekenen. Daarmee zien ze (steeds volgens Graeber) minstens twee andere mogelijke basisverhoudingen over het hoofd, en daarmee is hij het alvast met Friedrich Hayek eens, die ook vond dat er tegenover het liberalisme de totalitarismen van "links" en van "rechts" stonden. Het totalitarisme van rechts vind je bij Graeber terug onder de naam "hiërarchie", en daar lijkt me niets mis mee. Anthropologen vinden onder de vele "simpele" culturen vaak sterk hiërarchische samenlevingen terug, en dat zegt ons iets over de mens.

Maar ik zit zwaar te fronsen wanneer hij het over een heel ander soort culturen heeft die anthropologen ook vaak terugvinden, en die we doorgaans "egalitair" noemen. Maar Graeber vindt het nodig ze "communisme" te noemen. Oh nee, haast hij zich er bij te zetten, hij bedoelt helemaal niet de soort regimes die we met "Sovjet" en "Goelag" en "uitgelokte hongerdoden" associëren. En dus vraag ik me af: als het er allemaal niets mee te maken heeft; waarom noemt hij ze dan zo? Als het allemaal geen belang heeft, waarom noemt hij ze dan niet "egalitair"? Of gewoon "smurf"? Of beeld je zelfs in; hij had ze al even goed "neo-liberaal" kunnen noemen, want vanzelfsprekend "bedoelt hij helemaal niets van wat andere mensen zich bij dat woord voorstellen".

Door je dat laatste in te beelden, vind ik, voel je aan je intuïtie waarom hij het niet heel gratuïet "neo-liberalisme" noemt maar wel even gratuïet "communisme". Het is helemaal niet zo gratuïet, zoals je voelt aan het feit dat hij het geen "neo-liberalisme" wil noemen omdat hij daar geen mooie ideeën zoals egalitarisme (de man is tenslotte een anarchist) mee wil associëren. Maar in dat geval moet hij niet komen doen alsof hij het wel "communisme" wil noemen zonder dat hij aan die term wel "mooie ideeën wil associëren. En dus denk ik dat Graeber zich hier wel een beetje op "newspeak" laat betrappen. Op een punt waar je eerst een "conclusie" hebt getrokken en nu het probleem hebt de "argumenten" te verzinnen die tot die "conclusie" moeten leiden, probeer je het met een puur verbale ingreep - en je hoopt dat niemand iets in de gaten heeft.

Een beetje verder doet hij het nog eens opnieuw. Er bestaan "markteconomieën". Dat klopt, we zijn er zelf één, gegeven dat hij bedoelt dat heel veel relaties worden geregeld op precies die "ruil, prijzen en afrekeningen". En verder weten we dat er heel veel culturen bestaan en bestaan hebben, die veel meer op heel andere verhoudingen waren gebaseerd (zoals alweer "egalitaire" en "hiërarchische" culturen), in de mate dat die juist géén markteconomieën waren.

En raad eens? Die economieën noemt hij "menselijke" economieën ("humane economies")!

Zeg nu zelf! Je moet er toch maar opkomen! Geen enkele van de individuele schakels lijkt me fundamenteel mis. Er bestaan markteconomieën. Er bestaan economieën die op heel andere menselijke relaties gebaseerd zijn. Niet eens erg veel schudden, duwen en trekken en... tegenover markteconomieën staan de menselijke economieën!

En ik vind het doodjammer. Er zullen alweer heelder phalanxen van rechts zijn die het boek met een daverende dreun dichtklappen, en geef ze eens ongelijk? En het jammere is dat Graeber wel ongelofelijk interessante dingen aan het vertellen is. Bijvoorbeeld over hoe onze economie een heel reductionistische benadering is van heel veel complexere menselijke verhoudingen. Wat in feite heel normaal is, want onze natuurkunde is ook een heel reducerende benadering van een heel veel complexer universum, en onze biologie is een heel reducerende benadering van een heel veel complexere evolutionaire geschiedenis, enzovoort. Toch blijft het heel interessant om dat eens expliciet te maken zodat je er eens heel goed over kan nadenken. Bijvoorbeeld over hoe ik in de economie toch veel liever onpersoonlijke, kille en berekenende relaties heb dan relaties waarbij ik in al mijn transacties moet rekening houden met de vraag of mijn tegenpartij me moreel of religieus gesproken wel aanvaardbaar vindt. (Dit is er eigenlijk één van Friedrich Hayek; als iemand me de precies bron kan bezorgen? Dank u! Oh, hebbes intussen, zie (2) )

Maar met dit soort "newspeak" zou je gaan betwijfelen of Graeber dààr wel erg in geïnteresseerd is, vind je ook niet? Het komt echt wel eens beetje over alsof zijn zeer juiste opmerkingen over de grenzen van het reductionisme alleen maar bedoeld zijn om tegenover de "markteconomieën" de "menselijke economieën" te plaatsen. Je weet wel; het "Communisme".

----------------------------------------------------
(1)  http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2012/04/een-zeer-links-boek-graeber-debt-first.html
(2)  Hayek, The Constitution of Liberty, chapter 9

zaterdag 12 mei 2012

"Niet eerlijk tegenover de spaarders"

Nu Paul Krugman op een lezing  voor De Tijd (donderdag 9 mei 2012) voorstelde de crisis aan te pakken door een inflatie van 4% te aanvaarden, vraagt de krant haar lezers of ze dat een goed idee vinden. Je kan "akkoord, het is nodig voor de periferie" of "nee, het is oneerlijk tegenover de spaarders" stemmen. Momenteel zijn er ruim 4000 stemmen en 60% vindt het oneerlijk voor de spaarders.

Dat is een eerlijke opinie, maar je kan er tegelijk veel vragen bij hebben. Bijvoorbeeld, is economie alleen maar een vorm van moraalfilosofie? Liever het schip helemaal doen zinken dan maatregelen nemen die alleen maar een deel van de opvarenden treffen? En hoe hard is dat treffen (bijvoorbeeld in vergelijking met zinken)? Dat laatste brengt me bij mijn eigen vraag daarbij.

Een andere klacht die ik al vaak gehoord heb is dat de interestvoeten veel te laag zijn. Arme spaarders! Ze worden er niet rijk van, van die interestvoeten! Of denk aan de opmerking van Geert Noels dat de zeer lage rente de pensioen- en verzekeringssector "binnen afzienbare tijd" zullen "doen wankelen" (1). De vraag is dan waarom die rentevoeten zo laag zijn. De sparende klagers zeggen vaak dat dat deel is van de "inflatiepolitiek". En misschien is dat ook wel zo, maar daarmee is toch een heel groot stuk van het verhaal verdwenen.

Kijk, hoe harder je verklaart dat de crisis is veroorzaakt door teveel schulden, hoe harder je zal moeten erkennen dat ergens sinds 2007 of 2008 massaal schulden zijn terugbetaald. Mocht je het gevoel hebben dat je daar niets van gemerkt hebt (hoe kan dat dan de oorzaak van de crisis geweest zijn?) nodig ik je uit om hier een beetje te surfen op de term "vleesmoleneffect" (2). Maar we hoeven het niet eens zo moeilijk te maken.

Er kunnen (vanzelfsprekend) alleen maar schulden zijn als er ook iemand is aan wie er moet terugbetaald worden: de spaarders! Dus kunnen er alleen maar schulden afgebouwd worden als er spaarders hun geld terugkrijgen. Als die spaarder ook willen spaarders blijven zullen ze dat geld niet gaan consumeren maar nieuwe beleggingen zoeken, en dus nieuwe schuldenaars. Maar als de bestaande schuldenaars juist geld aan spaarders aan het geven zijn, en er weinig of geen nieuwe schuldenaars te vinden zijn, dan zal per vraag een aanbod de prijs van het geld dalen, kortom, de rente zal dalen, en de spaarders zullen daar niet blij om zijn.

Dus lijkt het er op dat de spaarders toch een béétje zullen moeten kiezen; tenminste wanneer ze werkelijk serieus zijn met hun probleem dat er teveel schulden zijn. Eén manier om schulden af te bouwen is inflatie. Ik begrijp dat ze niet graag inflatie hebben. Een andere manier is kwijtschelden. Iets zegt me dat ze dat niet beter zullen vinden. Nog een manier is terugbetaling. Zoals net gezegd, hoe ze zonder tovenarij verwachten dat tegelijk de schulden massaal kunnen verminderen en de rentes kunnen "normaal" blijven zullen ze dan toch eens moeten uitleggen.

-----------------------------------------
(1) http://www.econoshock.be/krugman-en-de-maakbaarheid-van-de-economie
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2011/10/herkapitalizering-van-de-banken.html

dinsdag 8 mei 2012

David Graeber over het ontstaan van "geld en markten"

Als David Graeber in Debt probeert te zeggen dat "Staat" en "Markt" alleen maar twee schijnbaar tegenovergestelden zijn, terwijl ze in werkelijkheid twee kanten van één medaille zijn, dan heeft hij daarmee een Bedoeling. En aangezien ikzelf om totaal andere redenen en in totaal andere contexten tot dezelfde conclusie ben gekomen (1) moet ik die Bedoeling minstens eens serieus bekijken.

Wat Graeber wil doen is een bepaalde liberale theorie bekritiseren. Die theorie, zoals hij haar zelf omschrijft (belangrijke nuance, natuurlijk), en die hij linkt aan Adam Smith, gaat als volgt. In den beginne waren er alleen nogal geïsoleerde individuen en kleine gemeenschappen, die grotendeels zelfbedruipend waren. Geleidelijk ontdekten ze dat ze als groep veel efficiënter waren als ze zich zoveel mogelijk specialiseerden zodat iedereen overschotten van zijn specialiteit produceerde, en die inruilde tegen de overschotten van de anderen. Als gemeenschap produceerden ze op die manier veel meer graan, kleren, wijn (etc) dan wanneer iedereen zelf al die producten moest maken.

Maar dat betekende ook dat er eerst nauwkeurige mechanismen voor ruil en handel moesten komen en zo ontstonden dingen als "geld" en "markten" en de rest. Natuurlijk probeerden sommige mensen zich vervolgens zoveel mogelijk meester te maken van de toenemende welvaart, en dat is waar de staat haar opwachting maakte. Achter dunne schaamlapjes als "in naam van God" of "het algemeen belang" wil de staat oogsten wat de markt zaait - tot je op de duur niet verbaasd moet zijn dat de markt niet veel zin meer heeft om veel te werken en weinig te krijgen, en iedereen terug naar af.

Het klinkt me aan de ene kant als navertelling van onze liberale ideeën nogal plausibel in de oren, en erg veel belang hecht ik er tegelijk zelf niet aan, dus: waarom niet? Laten we het even aannemen.

Nu is Graeber een "linkse anarchist" dus, zoals een lezer hier in een andere context eens uitdrukte, natuurlijk moet hij zowel tegen "markten" als tegen "overheden" zijn: anders was hij niet (respectievelijk) "links" en "anarchist".

Leuk als het bedoeld is om alles af te wimpelen, maar het neemt niet weg dat je ook eens naar Graebers argumenten mag kijken. Die beginnen ermee dat anthropologen ongeveer nooit, nergens, de "primitieve" "ruil" samenlevingen aantreffen die je volgens het model moet verwachten. Het model verzint in feite een beginwereld van allemaal dorpswinkeliertjes, helemaal zoals in de achttiende eeuwse dagen van Smith, maar dan zonder geld. Natuurlijk is dat moeilijk, en natuurlijk vinden die vervolgens geld uit om de wereld van Adam Smith weer compleet te maken. Maar de beginwerelden zoals die werkelijk waren, waren ofwel in ruime mate zelfbedruipend, of ze hadden integendeel geavanceerde ruilsystemen die alleen maar een onderdeel waren van veel complexere religieuze of seksuele gebruiken, zodat ze helemaal geen "uitvinding van het geld" nodig hadden.

Nu presenteert Graeber dat allemaal als een spectaculair inzicht, met veel "de klassieke theorie beweert, maar wil je nu eens wat weten?", maar in feite is dat allemaal nogal een standaardprobleem. Bijvoorbeeld, niemand ontkent dat de intelligentie van de mens in vergelijking met andere dieren vandaag verklaart waarom de mens vandaag de planeet domineert, maar dat verklaart niet waarom helemaal in het begin sommige apen zoveel kostbare bronnen konden investeren in almaar groeiende hersencapaciteit. Of ook zijn we heel erg gewoon dat de mens een rechtoplopende aap is, maar dat verklaart niet waarom "helemaal in het begin" normale apen de moeite zouden doen (hun rug zouden belasten, de evenwichtsproblemen zouden aanvaarden,...) om af en toe, of een beetje, of zoiets, rechtop te gaan lopen. En toch, we mogen het allemaal een beetje opgeblazen vinden als manier van voorstellen, maar we moeten wel erkennen dat hij zich terecht afvraagt hoe heel die ontwikkeling van "geld en markten" heeft kunnen plaatsvinden.

Beeld je dan wel degelijk een bestaande "primitieve" samenleving in, waar plotseling een Europese grootmacht arriveert en met een paar honderd man heel het continent inpakt. En beeld je nu in dat die staat zegt dat iedereen vanaf nu belasting verschuldigd is aan de staat, bijvoorbeeld, tien zilverstukken per jaar. Vervolgens betaalt de staat haar bezettende soldaten in zilverstukken. Zie je het gebeuren? Een "heel continent" lokale boeren en ambachtslieden heeft er nu belang bij overschotten te produceren en in te ruilen tegen de zilverstukken van de soldaten, om vervolgens de staat te betalen, die ze vervolgens weer als soldij aan haar soldaten uitkeert...

... en dankzij dat overheidsoptreden is de markt geboren!

Weliswaar pas nadat "een heel continent" eerst militair is bezet, dan in de schulden is gedompeld, en dan het geldsysteem door de strot gewrongen heeft gekregen.

Wel, ik zit er wel een beetje op te kijken. Toch valt me op dat de Europese grootmacht die binnenvalt dat geldsysteem blijkbaar kant en klaar heeft meegebracht: dus Graeber heeft (op dit punt in het boek) alleen nog maar het probleem verschoven: waar haalt die Europese grootmacht dan dat systeem vandaan? En daarnaast, 200 jaar of zo geleden was er in heel de wereld niet één land waar de levensverwachting bij geboorte meer dan 40 jaar bedroeg. En 200 jaar en plunderende Europeanen later is er niet één land ter wereld waar de levensverwachting bij geboorte minder dan 40 jaar bedraagt. Iets zegt me dat het niet in het boek van Graeber is dat we dat laatste zullen vernemen.

Maar ik blijf het allemaal wel erg intrigerend vinden.

--------------------------------------
(1) http://www.speelsmaarserieus.blogspot.com/2012/05/graeber-debt-first-5000-years-over.html

maandag 7 mei 2012

Jeugdsentiment

Scholier Sarah was dit weekend op kamp geweest. Zomaar, twee nachten weg van huis, slapen in een slaapzak en een tent en meehelpen een potje koken en natuurlijk veel kwebbelen met scholier Lena! Niet dat het avontuurlijk ver weg  was: gewoon op het terrein van de jeugdbeweging hier, maar toch... Kleuter Thomas had de voorbereidselen met grote oogjes meegevolgd, maar toen we vroegen of hij zelf ook al graag mee op kamp was gegaan verklaarde hij toch dat het hem "een beetje bang" maakte. Niet erg, kleuter Thomas, jouw tijd komt ook nog wel.

Dus scholier Sarah onder grote ambiance met de hele familie afgezet ("daar! de tent"!) en slaapzak en slaapgerief uitgepakt temidden van de bedrijvige andere scholieren van het eerste leerjaar, en veldbed opgezet en nog wat uitleg gegeven en gevraagd aan de leidsters, en toen zette de rest van de familie zich in beweging en scholier Sarah bleef achter. Bij het verlaten van het terrein zagen we haar nog juist met grote sprongen samen met de rest het enorme, gevaarlijke bos naast het terrein inrennen. Omgekeken? Nee, ze heeft niet omgekeken.

En toen was het geen schitterend weer en 's nachts regende het en dus zaten papa en mama zich wel eens af te vragen of dat wel allemaal gegaan was zoals het moest.

Maar zondag op het terrein troffen we een uitgelaten scholier Sarah op het terrein aan. Ze hadden spaghetti gemaakt en een kampvuur en liedjes gezongen en spelletjes gespeeld en een tocht gemaakt (en..., en... en...!), en een vermoeid uitziende leidster zei dat heel de bende om 05.30 uur was wakker geworden en niet meer in slaap in te krijgen was (wacht, meiske, als je zelf kinderen zal hebben zal je dat vanzelf weten) en er waren ook nog koekjes bij het ontbijt geweest.

Maar toen het grootste deel van de meute de terreinen had verlaten vond ik ineens scholier Sarah in haar eentje achter de tent terug, waar ze nog eens met een verdrietig gezichtje met haar handje langs het zeil streek en tegen het touw leunde. Ze hield zich nog goed, maar toen ik haar vroeg "ben je verdrietig, Saartje", toen kwamen met het langgerekte "jààààààh" ineens de traantjes. En ik herken dat zo goed! Ik heb dat ook gehad, dat gevoel van weg van huis en verbondenheid met de kornuiten en de tijd die om vliegt en zomaar opeens is dat voorbij en zijn de vriendinnetjes weg en strijk je nog eens met je hand langs de tent waar je zo hebt huisgehouden en dan is het tijd om weer gewoon te doen.

Zo uit de grond van mijn hart kwam mijn "ach, ik herken dat zo goed, ik heb dat ook altijd gehad" dat ik scholier Sarah niet hoefde te overtuigen. Ze zat op mijn arm en ze was wel heel verdrietig, maar ze was tegelijk toch ook alweer een beetje getroost. En dat hoort bij de mooiste momenten van het vaderschap, wanneer je dochtertje met al haar zes jaar al zo groot is, maar toch ook nog zo klein, en dus op je arm moet getroost worden, en even later alweer genereus aan kleuter Thomas belooft dat hij nu ook eens in de slaapzak mag slapen. Ik zal maar hopen dat ze er zich later ook nog iets van zal herinneren.

zondag 6 mei 2012

Als we dan toch gaan verlinksen...

Gisteren hadden we het er over tijdens een familie bijeenkomst.  Hoe je je niet eens kan voorstellen (1) dat een Sarkozy niet herkozen raakt, tot ver voorbij het moment waarop "de hele wereld" al weet dat het toch zo zal zijn. Gewoon een geval van er niet veel van te weten, natuurlijk, maar gisteren ging het over het "Napoleon" effect. Er is me geen enkel land bekend waar de politiekers zo met de armen moeten zwaaien, protserig moeten praten en zelfgenoegzaam moeten kijken (Mitterand! Chirac! Balladur!!), als Frankrijk. En dat, meer dan iets anders, was wat maakte dat ik het alfamannetje als onkwetsbaar zag tegenover iemand die er tenslotte nogal als een menselijk wezen uitziet.

Maar de Fransen hebben er anders over beslist. Ze willen een links beleid, zelfs als hun keizer er niet als een keizer uitziet. En ach, waarom ook niet, ik kan niet zeggen dat ik erg onder de indruk was van de rechterzijde, de laatste jaren. Ik zie al die balende reacties al voor me, van "hoezo, we geloven niet langer enkel en alleen in de besparingen?".

Het probleem is dat we met ons eigen dogmatisme ook alleen maar geloofwaardigheid verliezen. Iedereen die altijd weer dat Eigen Grote Gelijk bejubelt, en waarschijnlijk weer geen enkel causaal verband ziet met het feit dat hij nu is weggestemd. Zelf heb ik over onze eigen grote rechtse waarheid wel eens iets gezegd als "de zilveren rand aan deze donkere wolk" van een crisis. Namelijk, vond ik, dat tijdens deze crisis de socialisten iets met hun eigen ogen gezien moeten hebben, "moeten" in de zin van "niet anders kunnen", dat ze anders in geen miljoen jaar waren te weten gekomen.

De staten kunnen niet "altijd" "alles" oplossen, want als de staten teveel hooi op hun vork nemen komt het moment waarop noch de gehaaide speculanten, noch de brave huisvaders, noch alles daartussenin nog hun obligaties willen kopen. En dan is op een dag de koek op en alles ligt plat. Doodgewoon, empirische waarneming, doodgewoon de krant lezen, op een willekeurige dag, de laatste drie jaar.

Maar hoe lang zullen ze het nu onthouden? En wie zal aan de rechterkant de geloofwaardigheid hebben om ze er af en toe aan te herinneren?

-------------------------------------
UPDATE. Wel, ik heb hem intussen zien "speechen". Kan niet zeggen dat het een onuitwisbare indruk zal nalaten. Ach, we moeten hem een kans geven. Hij zal het wel allemaal zelf echt geloven, zeker?

-------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2012/04/sarkozy-gaat-winnen.html

vrijdag 4 mei 2012

Graeber ("Debt, The First 5000 Years") over "markten vs overheden"

In het begin van Debt (2011) maakt David Graeber een punt dat mij, vermits ik het zelf destijds in 2010 al eens maakte (1), een waarheid als een koe lijkt. Dat is belangrijk omdat hij het weer maakt in die behoorlijk linkse context van waaruit hij zijn onderwerp nu eenmaal bekijkt. Het punt in kwestie is dat de twee entiteiten "markten" en "overheden" helemaal geen diametraal tegenovergestelde punten zijn, maar twee onlosmakelijk met elkaar verbonden benen waarop ongeveer de hele menselijke geschiedenis voortschrijdt.

Dat zal de rechterkant niet graag horen - en veel van wat Graeber beweert zal de rechterzijde zeer terecht niet graag horen - want daar zijn markten en overheden natuurlijk absolute tegenstellingen, waarbij de markten zelfs de moreel absolute kwalificatie "goed" meekrijgen, en overheden zo mogelijk nog meer absoluut "slecht" zijn. Altijd een gelegenheid om de mannen te scheiden van de jongens! De jongens zoeken nu haastig een paar url's bij elkaar waarop staat dat de overheden ook echt "intrinsiek slecht" (of zoiets) zijn, en omdat het op het internet staat is het nu waar. De mannen vragen zich integendeel af hoe ze hun wereldbeeld kunnen bijstellen, aanvullen, verrijken, en wie weet: aanpassen.

Nu, ik geef het toe, een heel groot deel van "luciede rechts" weet het al lang. Het staat bijvoorbeeld in het werk van Friedrich Hayek. Of ook, iedereen die al gepraat heeft over de nood aan een "level playing field" weet heel goed waar de wind vandaan komt. Correcte informatie, afdwingbaarheid van contracten, bestraffing van fraude... ik weet dat libertariërs zalvende verhalen kunnen vertellen over hoe dat allemaal zonder overheid kan, maar we praten hier over de echte wereld. Overigens, ik vergat nog de bescherming van het eigendomsrecht (en weer de afdwingbaarheid en de bestraffing enzovoort: wéér die totale verbondenheid van markten en overheden).

Dat betekent allemaal niet dat je daar niet kritisch mag over nadenken en het betekent nog veel minder dat je elk concreet geval van overheidsoptreden niet zeer kritisch onder de loep mag nemen (dat laatste hoort volgens mij integendeel ongeveer onder onze morele verplichtingen als mens). Maar het betekent wel dat je de absolute tegenstelling van markten en overheden mag beschouwen als één van de simplismen waarmee de extreme flanken van zowel links als rechts proberen hun parochianen te doen buigen voor hun eigen religieuze dogma's. Een heel verschil dus met dat "kritisch nadenken".

Ik merk terzijde ook op dat mijn eigen verhaal daarover, destijds, helemaal niet afkomstig was uit een politiek/economische hoek. Het was afkomstig van de filosoof René Girard, die vanuit een achtergrond als literatuurcriticus, en verder onderwerpen als anthropologie en geschiedenis tot dat beeld van "vechtende tweelingbroers" kwam. Hoe meer de partijen in een conflict op mekaar lijken (vandaar het beeld van de tweelingbroers), hoe meer ze zullen proberen hun onderlinge verschillen in de verf te zetten; tot zijzelf het absolute "goed" vertegenwoordigen, en de ander het absolute "slecht". Een voorbeeld dat me meteen voor de geest komt is het conflict "Westen vs Islam" (dat hier zelfs een eigen rubriek heeft gekregen). En hier nu ook "markten vs overheden".

Voor het moment concludeer ik maar: het is één van die punten waarover delen "rechts" het boek maar meteen kan willen dichtklappen. Maar deze keer denk ik dat dat onterecht zou zijn. Volgens mij zien grote delen van rechts dat nu al genoeg in om zich varianten op "eens kijken wat een linkse criticus met dat inzicht aanvangt; misschien leren we nog iets bij" in te beelden. Ik weet zeker dat "de mannen" - in tegenstelling tot "de jongens" - er alleen maar sterker van zullen worden.

---------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/06/over-markten-versus-overheden.html