woensdag 25 april 2012

Wie is bang van inflatie?

Laat ik maar meteen zeggen: ikzelf ben bang van inflatie. Niet in de zin, misschien, dat ik me bij het stilaan al jaren aanhoudende "hyperinflatie, binnenkort!" wil aansluiten. Maar in de algemene zin; de zin waarin je beseft dat het in principe geen goede zaak is, en gemakkelijk kan ontaarden in een catastrofe als er teveel inflatie is: zeer zeker ben ik bang van inflatie.

Misschien moet desondanks de vraag zijn: hoe bang? Ineens bedacht ik me het volgende, puur op het niveau van de persoonlijke anekdotes. Zoals je misschien wel kon raden staan er hier behoorlijk wat boeken. Beeld je in dat ik ze allemaal tegelijk had gekocht, zeg 25 jaar geleden, en dat er toen van mijn boekenbudget nog 1000 euro overschoot. Dat kan best: boekhandels in die tijd hadden nu ook weer niet zulk een ruim aanbod, doorgaans in slechte vertalingen die dan nog in beperkte en dure oplagen gedrukt werden... (we zijn in feite de reden op het spoor waarom ik zoveel boeken in het Engels lees, maar in Vlaamse provinciestadjes verbetert dat nu eenmaal niet echt het aanbod).

En dus bleven er bij wijze van inbeelding 1000 euro over. Beeld je verder in : die kwamen in een schuif terecht, ze raakten vergeten, 25 jaar later trek ik de schuif open, en daar liggen ze! 1000 euro om boeken mee te kopen! Alleen, wat zijn die 1000 euro nog waard? Ik zie ze geregeld bezig, die libertariërs die met allerlei ingewikkelde redeneringen komen vertellen dat het licht van de zon niet schijnt. Ja, want de overheid gebruikt papiergeld, en dat leidt over langere duur tot massieve geldontwaarding, en dus is de bevolking helemaal verpauperd. En nu is het zeer zeker niet de bedoeling dat je gewoon even om je heen kijkt, om te weten of het klopt, met die verpaupering. Het is de bedoeling dat je checkt met het dogma, en dus klopt het nog met de verpaupering als het letterlijk tegendeel zich elke dag recht onder je ogen afspeelt.

Terug naar mijn "beeld je in" van daarnet. Voor het gemak geef ik de libertariërs toe dat er de laatste 25 jaar gemiddeld een gemiddelde inflatie (na rekening te houden met de interest) van 2.80 percent per jaar is geweest. Dat wil zeggen dat de koopkracht van mijn 1000 euro gehalveerd is. Met de duizend euro van toen kan ik nog maar voor 500 boeken kopen! QED!

Alleen - is daarmee het hele verhaal verteld? Ik ontken niet dat ik met de duizend euro van toen alleen maar voor 500 euro boeken meer kan kopen, maar voeg er aan toe: van toen! Maar er zijn op die 25 jaar een hoop nieuwe boeken bijgekomen die ik toen nog niet kon kopen: ze waren er nog niet. Dus als ik al mijn budget destijds had opgekocht, dan had ik nu geen geld over om de meeste boeken te kopen die op dit blog op mijn lijst met meest favoriete boeken aller tijden te kopen. En de waarheid is: ik heb liever voor 500 euro boeken van vandaag dan voor 1000 euro boeken die minstens 25 jaar oud zijn: Cryptonomicon, Lee Smolin, Jared Diamond...

Ja, echt waar.

En er is meer. Destijds was het dus geregeld graven in de afdelingen esotherie, religie en kookboeken van Fnac en Standaard, om af en toe een fatsoenlijk boek te vinden. Ergens in die 25 jaar kwam er Amazon: wat een toename van het beschikbaar aanbod! Misschien had ik in reële waarde al maar 800 euro meer over, maar wat een toename aan mogelijkheden! OK, je deed je bestelling, je moest een hoop tijd wachten (in vergelijking met van het rek halen, naar de kassa en naar huis) en misschien ook nog naar de douane, maar de 800 euro van 15 jaar geleden brachten je echt een heel eind verder dan de 1000 euro van 25 jaar geleden.

Sindsdien is er Kindle gekomen (1), en nu leef ik helemaal in het paradijs. Gewoon op het net, geïnteresseerd = "buy with one click", enkele seconden en... je hebt het!

Geloof me: het paradijs. In feite bedenk ik me daar: Kindle is ook een reden waarom ik een tijdje minder geblogd heb. Ik heb hier gewoon veel te veel goede boeken binnen gekregen, ik zit teveel te lezen, 's avonds. Geloof me, met de 500 euro van nu kom ik véél verder dan met de 1000 euro van destijds.

Dus ja, ik ben bang van inflatie. Maar nee, ik denk niet dat we er met simplistische verhalen komen. Is mijn boekenverhaal representatief? Ik denk het wel. Wie was er al bij, destijds in de tijd van "de rijkste man ter wereld" (2)? Dat verhaal zegt toch werkelijk alles? Liever een simpele bediende in 2004 dan de rijkste man ter wereld in 1850! Liever de duizend euro van 2004 dan het grootste fortuin van 1850! Dus het gaat niet alleen op voor boeken, maar ook voor geneesmiddelen. En dan ben je vertrokken, natuurlijk: mogelijkheden van tourisme, entertainment, kwaliteit van het eten - laat staan wijn - alle huizen met stromend water en energievoorzieningen, politieke en intellectuele emancipatie...

Wat kan een mens er in 's hemelsnaam nog aan toevoegen?

----------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2011/12/de-vooruitgang-staat-voor-niets-koen.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/05/de-rijkste-man-ter-wereld.html

30 opmerkingen:

Felix zei

Ik denk dat ik niet goed begrijp wat je met deze post wil zeggen. Denk inflatie weg, zou een mens dan niet evengoed liever een simpele bediende in 2004 zijn dan de rijkste man ter wereld in 1850? Bedoel je dat inflatie bijdraagt tot economische vooruitgang, m.a.w. dat we nu werkelijk armer zouden zijn als geld niet permanent werd ontwaard?

Felix zei

Inflatie is geen cijfer, inflatie is een proces. Het is een proces dat zorgt voor verschuivingen in prijsvoorkeuren. Op lange termijn veranderen de verhoudingen tussen de verschillende marktpartijen. Inflatie zorgt m.a.w. voor gedragsverandering. (Eerst is er het gedrag, daarna komt de gedachte. Primum vivere.)

Ik vraag mij af of zonder decennialange (verwachte) inflatie de banksector zo machtig zou geworden zijn, of zonder decennialange (verwachte) inflatie de Lesser Depression denkbaar is.

Koen Robeys zei

Je gaat het weer heel ver zoeken - maar waarom ook niet; als het "thought provoking" was is dat ook al niet slecht.

Maar ik wil niet meer zeggen dan er staat. We mogen het idee wel relativeren dat inflatie een simpel geval van geldontwaarding is. Bijvoorbeeld al die extremen die het hebben over "verpaupering" krijgen zelfs geen gelijk als ik een veel hogere inflatiegraad aanneem dan de realiteit: het aanbod is immers ook veel groter geworden.

Dus natuurlijk ben ik ook zonder inflatie liever de bediende van 2004 dan de koning van 1850. Maar wat sommigen je willen doen geloven (en aan het einde van de rit heb je "staat = slecht" en "goud = goed") is dat dat mèt inflatie niet zo is: we zijn nu namelijk "verpauperd".

Felix zei

Ik vind 'Inflatie zorgt voor gedragsverandering' niet zo heel vergezocht, en 'inflatie zorgt voor verpaupering' lijkt mij een stroman. Ik heb het woord 'verpaupering' zo goed als nooit aangetroffen in teksten die kritiek hebben op een inflatoir monetair beleid, zelfs niet in teksten van fanatieke Oostenrijkers.

Felix zei

Waarschijnlijk lees jij andere dingen dan ik.

Felix zei

Het is allemaal niet zo simpel, maar dat is een open deur. Je wil geen lezers die denken als Sarah Palin, mag ik hopen. Wat wil je dan met deze post vertellen aan wie?

Felix zei

Zonder inflatie zouden we het nog beter hebben, zo kan ik jouw bericht ook lezen.

Koen Robeys zei

Eindelijk nog eens heel veel reacties op mijn blog, Felix! Hoera!

Hoe dan ook. Ik lees ongetwijfeld wel andere dingen dan jij. En daarin, misschien eerder bij fanatieke libertariërs dan fanatieke Oostenrijkers, zie ik wel degelijk het woord "verpaupering" vallen in combinatie met "alles wat papiergeld is". Ik denk dat het ook wel een beetje komt omdat ik meer dan jij de discussie aanga, met andere standpunten dan wat ze willen horen.

Overigens probeer ik helemaal niets aan helemaal niemand te vertellen. Dit blog heeft nooit veel lezers gehad, en zelfs dan de laatste maanden zelfs een enorme lezerscrash doorgemaakt. Het is echt weer helemaal zoals in het begin, af en toe een toevallige passant, meer niet. (Ik ben, bijvoorbeeld, verbaasd dat jij hier ineens weer bent.) Ik schrijf gewoon om voor mezelf mijn eigen indrukken en ideeën op te schrijven: en als iemand er iets aan heeft, hij is heel erg welkom.

(Net met mijn zesjarige dochter het postje gelezen waarin ze als tweejarige al haar knuffels luiertjes en slabbetjes aantrok. Papa en dochter gniffelend van de pret, daar doe je het voor.)

Dus het was me opgevallen dat een simpele relatie tussen geldontwaarding en vermindering van koopkracht heel erg tekort schiet: en dat heb ik op het web gezet, en meer niet. Overigens kan het best zijn dat het zonder inflatie nog beter was. Maar het zou ook wel kunnen dat het aanbod helemaal niet zo sterk gestegen was als nu het geval is. Dat weet ik gewoon niet. En de mensen die één of ander dogma aanhangen, hetzij Marxiaans, libertarisch of alles daartussenin, weten het ook niet.

Felix zei

"Dus het was me opgevallen dat een simpele relatie tussen geldontwaarding en vermindering van koopkracht heel erg tekort schiet: en dat heb ik op het web gezet, en meer niet."

OK.

"Maar het zou ook wel kunnen dat het aanbod helemaal niet zo sterk gestegen was als nu het geval is. Dat weet ik gewoon niet. En de mensen die één of ander dogma aanhangen, hetzij Marxiaans, libertarisch of alles daartussenin, weten het ook niet."

Na het dogmatisme wordt het pas interessant natuurlijk. Mij hoef je er niet meer van te overtuigen dat onzin onzin is. Maar goed, ik vind dit wel een fijne blog, hij staat nog altijd in mijn favorieten.

Libertariër zei

Koen schreef: "Wat kan een mens er in 's hemelsnaam nog aan toevoegen?"

Dat het weer een heel zwak verhaal is, bedoeld om je litanie tegen goud en libertariërs te ondersteunen. Je streept geldontwaarding en productontwikkeling tegen elkaar weg. Maar als de koopkracht van die 1000 euro van 25 jaar geleden bewaard was gebleven of was toegenomen, had je er nu zelfs veel meer boeken mee kunnen kopen. Dat is algemeen toepasbaar. Dit misgelopen voordeel ontbreekt in je betoog.

Koen Robeys zei

Tenzij, natuurlijk, dat "doeltreffend welvaartsvernietigend mechanisme, omdat een carrousel van prijsdalingen en uitgestelde consumptie", waar Milton Friedman het over had "de economie onverbiddelijk smoort". Zal ik ook nog eens opnieuw citeren hoe Hayek dat uitdrukte?

Dus ver van "ontbreken in mijn betoog" waren die dingen er nu juist de *kern* van. Het hele spectrum, tot en met Hayek, geven de libertariërs ongelijk. Nu ja, ik heb het hier natuurlijk over *dom* libertarisch. Die je herkent aan het feit dat ze dat eerst *zelf* helemaal wegknippen, en dan zeggen dat het "ontbreekt in het betoog"...

ivan zei

Ik vind toch ook dat hier een stroman wordt opgezet. Ik beschouw mezelf vrij goed op de hoogte van libertarische geschriften, en vrijwel nooit kom ik de term "verpaupering" tegen. Men heeft het daarentegen wel over RELATIEVE verarming door inflatie, wat ook klopt. We zouden allemaal "rijker" als de geldhoeveelheid niet continu zou worden verhoogd, om god weet welke reden. Het kapitalistisch proces, zoals je dat zo mooi beschrijft, zou ervoor zorgen dat we nog rijker zouden zijn, zonder de drukpersen van de overheid. Eigenlijk geef je net aan wat een wonderlijke motor de vrije markt is: innovatie, bijkomend aanbod, meer variatie, hogere productiviteit. Daardoor worden we alsmaar minder arm, en is er van verpaupering geen sprake, zelfs met inflatie (hyperinflatie is een andere zaak). De gematigde inflatie van 2% is gewoonweg niet sterk genoeg om de productiviteitsstijging van pakweg 3% teniet te doen. Maar zonder inflatie had de winst 3% per jaar kunnen zijn, in plaats van 1%. De kost van gematigde inflatie - die zich bovendien over een heel lange periode doet gelden - valt daardoor gewoonweg niet op.

Het wordt dus eigenlijk een ideologisch debat. laat je de vrije markteconomie autonoom zijn werk doen, of laat je de overheid aan het roer staan van geldcreatie. En ik kan begrijpen dat in zo'n debat woorden als " verpaupering" dan toch af en toe eens worden gebruikt: alleen zo kan je de discussie op scherp stellen.

Koen Robeys zei

Dat met die "verpaupering", dat is me ooit in een conversatie echt overkomen, en toen kwam het dak naar beneden... Maar ik zei intussen toch ook al dat ik het over "dom" libertarisch had? Bovendien, misschien beschouwde de man zich zelf niet eens als een libertariër. Ik zag heel veel "goudstandaard" en "hyperinflatie, binnenkort!" en dus ook "verpaupering", maar wie weet waar dat allemaal komt uitgekropen?

Terzijde signaleer ik dat je me gemakkelijk tot terug in 2000 op het internet kan terugvinden om Marxisten met de prestaties van de vrije markt om de oren te slaan: dus daar preek je tegen een overtuigde.

En tenslotte merk ik op dat je zomaar veronderstelt dat je precies dezelfde vooruitgang had kunnen zien zonder enige inflatie. Maar dat is (natuurlijk) alleen maar een veronderstelling die je maakt *omdat* het je gemakkelijker maakt te dromen van een wereld waarin staten en overheden niet nodig zijn. Terwijl ik intussen al verschillende economische historici heb geciteerd die opmerkten dat de pre-industriële samenlevingen bij gebrek aan liquiditeiten voortdurend in deflatie zaten, en geremd werden in hun ontwikkeling. En ik heb er al Hayek over geciteerd, en blijkbaar (maar dat heb ik nog niet bevestigd gezien) dacht Milton Friedman er iets dergelijks over. Dus die assumptie neem ik maar liever niet over.

ivan zei

Er zijn langdurige periodes geweest van deflatie en forse economische vooruitgang. Het is dus geenszins een "veronderstelling".

http://www.ivanjanssens.be/dutch/blogeartikel.asp?link=122

Koen Robeys zei

Maar Ivan, dat is toch gewoon weer precies het probleem waar Karl Popper zo voor waarschuwde! *Natuurlijk* kan je altijd een paar voorbeelden kiezen die je gelijk geven: maar hoe ga je dààr ooit enige intellectuele vooruitgang mee boeken?

Op dezelfde manier kan ik mijn "theorie" dat alle auto's rood zijn "bewijzen" met de vaststelling dat hier net een rode auto is voorbij gereden.

Waar we echter moeten over nadenken is de vraag waar we *niet* ons eigen grote gelijk kunnen vieren. Beeld je bijvoorbeeld, zuiver hypothetisch, in dat een economie, onder het motto "inflatie is altijd slecht" en overheidsoptreden ook, en overheidsschuld nog het meest van allemaal, een programma van besparingen lanceert. En beeld je vervolgens in dat je ontdekt - gewoon, simpele empirische waarneming - dat de hele boel inzakt, laten we het simpel in één factor uitdrukken, en dat is die algemene deflatie die Hayek "that vicious and rightly feared process in which the decline of some incomes leads to the decline of other incomes, and so forth." noemde.

Bijvoorbeeld, steeds zuiver hypothetisch natuurlijk, ruim twee, misschien wel drie jaar nadat je met je programma bent begonnen.

Nu zijn er twee mogelijkheden. Als je je nog altijd niet afvraagt wanneer je gaat erkennen dat er iets fout is met het model, dan is dat wettelijk toegelaten, maar het is een religieus dogma. Mij lijkt stilaan de tijd gekomen om je luidop af te vragen "wie is bang van inflatie?". Want gewoon simpele empirische vaststelling, er zijn *ook* gevallen waarin teveel angst voor inflatie "de economie onverbiddellijk smoort" (deze is bij geruchte van Milton Friedman afkomstig). Wat dan weer precies is wat verschillende economische historici schreven over de pre-industriële economieën.

Maar als we zo druk bezig zijn met het lezen van de url's die je aanlevert over periodes waarin het anders was, dat we niet eens merken dat intussen onze economie in dat "vicious process" waar Hayek tegen waarschuwde is terechtgekomen - dan hebben we het toch helemaal niet zo goed gedaan?

ivan zei

Zoals steeds weiger je een onderscheid te maken tussen goede en slechte deflatie, alsof elke vorm van deflatie slecht is en zal leiden tot een "vicious process". Het enige wat mijn url aantoont is dat niet elke deflatie tot zo'n "vicious process" leidt.

Nu begin je weer over deflatie als gevolg van het barsten van een zeepbel terwijl ik in mijn eerste reactie aantoonde dat deflatie als gevolg van technologische vooruitgang ons rijker maakt. De eerste vorm van deflatie is slecht ("vicious process"), de tweede goed. De tweede is eigenlijk het logische resultaat van de kapitalistische markteconomie - in theorie en praktijk - en wat je eigenlijk zelf erkent in je originele post. Hayek heeft zich nooit tegen deze vorm van deflatie gekeerd, net zomin als Milton Friedman.

De slechte deflatie, welnu, daarover schreef Hayek het volgende (http://mises.org/daily/2474):

"This deflation is, however, a secondary phenomenon in the sense that it is caused by the instability in the real situation; the tendency will persist so long as the real causes are not removed. Any attempt to combat the crisis by credit expansion will, therefore, not only be merely the treatment of symptoms as causes, but may also prolong the depression by delaying the inevitable real adjustments. It is not difficult to understand, in the light of these considerations, why the easy-money policy which was adopted immediately after the crash of 1929 was of no effect."

Dus deflatie als gevolg van het barsten van een zeepbel - het "vicious process" - los je niet op door "easy money" maar door "inevitable real adjustments". Dixit Hayek.

Hoe je het draait of keert, kunstmatige kredietexpansie - waar de inflationisten om roepen - is nooit het antwoord volgens Hayek.

Koen Robeys zei

Ongetwijfeld wek ik de indruk "te weigeren" de goede deflatie te erkennen. Alleen begrijp ik niet hoe je die indruk kan volhouden als je nu al voor de tweede keer zelf zegt dat ik het in mijn eigen post beschrijf...

Omgekeerd heb ik net een oude uitwisseling teruggevonden waarin ik erg blij was te ontdekken dat o.a. jij ook bereid was te erkennen dat er slechte deflatie kan zijn (http://lvb.net/item/8836). Dat is namelijk iets wat ik maar heel, heel zelden bij libertariërs of soortgelijken zie.

Dus ik stel voor dat we nu maar vertrekken van de vaststelling dat we allebei heel goed weten dat deflatie goed kan zijn, en dat deflatie ook slecht kan zijn. Met andere woorden, er bestaan geen simpele, lineaire verbanden.

En precies dat laatste is wat ik nu ook wil zeggen over inflatie. Net zoals je moet kijken naar concrete omstandigheden (in tegenstelling tot abstracte hypothesen) om te weten of deflatie goed of slecht is, zijn er heel goed omstandigheden denkbaar waarin een vorm van inflatie helemaal niet schadelijk is, of zelfs meewerkt, bij het vergroten van de welvaart. Bijvoorbeeld als je in een slechte deflatie zit, of er dreigt in terecht te komen.

Dat laatste kan wanneer je met een schuldenprobleem zit. Als je je *werkelijk* om de schulden bezorgd maakt, dan zal je wel rekening willen houden met het feit dat deflatie de waarde van die schulden alleen maar vergroot. En dat de "slechte" deflatie er alleen maar toe leidt dat "de economie onverbiddelijk wordt gesmoord"; zodat de terugbetalingscapaciteit er alleen maar op vermindert, en de schuld, uitgedrukt in termen van BNP alleen maar groter wordt.

Nu geloof ik werkelijk dat er mensen bestaan die alleen maar doen alsof ze zich om de schulden zorgen maken, maar in werkelijkheid alleen maar een agenda hebben om overheidsoptreden terug te dringen. Je herkent ze aan het feit dat al hun zorgen over schulden als bij toverslag verdwijnen als het er om gaat belastingen te verlagen, of oorlogen te beginnen of in volle depressie "austerity" op te leggen.

Ik beweer heus niet dat het schoentje jou past. Maar het zijn wel die mensen die ik in sommige van mijn posts probeer met hun eigen contradicties te confronteren. Meer niet, eigenlijk.

Tenslotte vind ik wel belangrijk dat ik helemaal niet met Hayek zwaai omdat alleen dingen die hij voorstelt volgens mij aanvaardbaar zijn. Ik zwaai met Hayek om aan een bepaald soort mensen duidelijk te maken dat veel van wat ik zeg wel niet zo ongelofelijk buitengewoon "links" zal zijn. (Opnieuw, ik heb het niet over jou, ik heb het over de posts die ik schrijf en de verduidelijkingen die er soms in conversaties bijkomen.)

Dus misschien samengevat, zelf denk dat we in "slechte" deflatie zitten en vraag ik me af waarom sommige mensen zo bang lijken van inflatie.

ivan zei

Dat "debt-deflation" een probleem is, daar heb ik geen moeite mee om dat te erkennen. Overigens betekent dat nog niet dat we een algehele deflatie hebben. Integendeel, inflatie is aan de orde van de dag (3-4%). Het gevaar dat consumenten aankopen uitstellen omdat prijzen dalen en dat we zo in een vicieuze circel terecht komen, stelt zich bijgevolg niet. Dus stelt zich meteen de vraag of nog meer algemene inflatie een oplossing kan zijn voor het specifieke probleem van debt-deflation, of dat inderdaad niet meer structurele maatregelen gewenst zijn. Wie bovendien flagrant over het hoofd wordt gezien, is de schuldenvrije burger. Voor hem is inflatie niet goed. Kortom, het globale effect van inflatie is mij onduidelijk, zelfs in deze periode van crisis.

Koen Robeys zei

Een "algemeen inflatie" beleid lijkt mij ook veel te simplistisch. Alleen zie ik momenteel ongeveer het omgekeerde, en opnieuw, altijd weer vanuit die inflatie-angst. En het punt is toch (hoewel ik ook niet beweer dat we in een deflatie zitten) dat we wel degelijk met een Europese recessie zitten, met sterk stijgende werkloosheid en met stijgende schulden in termen van BNP.

Is dat nu zo ongelofelijk goed voor "de schuldenvrije burger"? Zelf heb ik me er al lang bij neergelegd dat ongeveer iedereen *zal* "opdraaien voor de crisis". En ik denk dat "schuldenvrije burgers" of steenrijke industriëlen die denken dat ze het zullen oplossen door een hoop uitkeringen te schrappen en ambtenaren op straat ("wij hebben al genoeg opgedraaid voor de crisis") te zetten zich dikke illusies zitten te maken. Zoals vakbonden die uiteindelijk precies hetzelfde denken, namelijk "iemand anders" moet ervoor opdraaien.

Dus of het nu door belastingverhoging is of door inflatie, dat maakt mij niet zoveel uit. Maar als het even kan, liever geen werkloosheid om daarna alleen maar een nog diepere put te krijgen.

Felix zei

Koen schreef: "Een "algemeen inflatie" beleid lijkt mij ook veel te simplistisch. Alleen zie ik momenteel ongeveer het omgekeerde, en opnieuw, altijd weer vanuit die inflatie-angst. En het punt is toch (hoewel ik ook niet beweer dat we in een deflatie zitten) dat we wel degelijk met een Europese recessie zitten, met sterk stijgende werkloosheid en met stijgende schulden in termen van BNP."

Zelfs Spanje en Griekenland hebben nog altijd inflatie:

http://www.tradingeconomics.com/spain/inflation-cpi

http://www.tradingeconomics.com/greece/inflation-cpi

Dat is voor mij één van de vele aanwijzingen dat de (neo-)Keynesianen en de (neo-)monetaristen zich vergissen over wat er moet gebeuren in een economische crisis.
Ik ben helaas niet economisch geschoold, wiskundig een nul, en ik kan het ook niet zo goed uitleggen.

De huidige situatie doet mij denken aan de tijd dat ik op een driewielertje in het midden van de straat kon rijden, omdat het wegens de oliecrisis autovrije zondag was. Hyperinflatie was er toen inderdaad niet. Tja, wat is er eigenlijk mis met 10% inflatie? Vanaf wanneer is inflatie een probleem, en waarom?

Felix zei

Terzijde, over de eurocrisis: het beste lijkt mij een snelle opdeling van de eurozone in twee zones met als kernlanden Duitsland en Italië. Die twee zones, met min of meer gelijkaardige economische structuren en culturen (Frankrijk is daarbij een geval apart, maar moet bij de Duitslandzone, anders krijgen we oorlog) kunnen dan eerst onderling harmoniseren en hun eigen monetair en ook ruimer economisch beleid voeren. Later, over tien tot vijftien jaar of zo, kunnen de twee zones weer worden samengevoegd, indien dan gewenst en mogelijk. (Het kunnen ook drie of vier zones zijn, maar dat is van minder belang.)

Koen Robeys zei

Volgens mij zeggen Keynesianen net zo min "wat er moet gebeuren in *een* crisis" als de geneeskunde zegt wat er moet gebeuren bij *een* ziekte.

Volgens mij zullen de experts in beide gevallen zo precies en gedetailleerd mogelijk naar de symptomen kijken, en gebaseerd op de concrete toestand tot een diagnose en een remedie komen.

Krugman, bijvoorbeeld, zegt over de Europese crisis dat (ten eerste) de EU als groep voor een heel groot percentage binnen haar eigen grenzen handelt. Dus zeg dat er "kern" en "periferie" is (ongeveer de twee blokken waarvan je vindt dat ze apart moeten gaan).

Beeld je nu in - of beter gezegd: kijk naar de realiteit - dat "periferie" keihard op de rem gaat staan. Dat wil zeggen dat dat aandeel in de totale EU economie zal zakken, misschien wel crashen.

Wel, wat zal er nu met de totale economie zelf (kern + periferie) gebeuren? Het hangt er natuurlijk van af wat "kern" nu doet. Als er bij kern niets verandert zal de totale EU economie wel een stuk zakken, maar niet zoveel als "periferie" alleen.

Maar als kern zelf ook nog eens heel hard op de rem gaat staan (bezuinigingen in Nederland en Frankrijk; iemand nog naar de jongste BNP cijfers gekeken, de laatste tijd?) dan zal de totale EU economie (vanzelfsprekend) zwaar zakken, "misschien wel crashen".

Werkloosheid, recessie, deflatie... Waar zal *die* economie nu haar schulden mee terugbetalen (voor zover we dat van die schulden ook echt serieus namen, natuurlijk)?

Terwijl, als "kern" het omgekeerde doet, de daling in "periferie" deels, of misschien wel helemaal zal opgevangen worden.

Daarmee zal je de overheidsfinancieën noch de inflatie van "kern" niet op orde stellen. Maar de overheidsfinancieën van "kern" waren helemaal geen groot probleem, net zoals trouwens de overheidsfinancieën van Spanje geen groot probleem waren.

Maar, zeggen de Keynesianen, gebaseerd op heel preciese omstandigheden (de euro maakt dat ze niet kunnen devalueren; 90% van de handel is intra-groep,...) kan je die overheidsfinancieën wel tot een groot probleem *maken*. Immers, nu ze ook op de rem gaan staan stijgen de schulden in termen van het BNP als een raket, en het zijn niet de snel aangroeiende werklozen die het allemaal gaan terugbetalen. (Wat ze wèl gaan doen is op de PS stemmen.)

En dus, zeggen de Keynesianen, is het laatste, werkelijk het allerlaatste dat de EU nodig heeft, dat de kern ook een bezuinigingsbeleid voert. Wel integendeel. Want hoewel we natuurlijk allemààl "bang van inflatie" zijn, zijn er toch goede redenen om van andere gevaren nog veel banger te zijn.

Dat zijn allemaal dingen waar je niet snel zal opkomen als je alleen maar kijkt naar "staat is slecht" en "overheid" is slecht", ongetwijfeld. En als alleen maar naar dat laatste *wil* kijken, dan *wil* je daar ook allemaal helemaal niet opkomen. Iemand nog naar de laatste BNP cijfers gekeken, recentelijk?

Felix zei

Koen zei:

"Beeld je nu in - of beter gezegd: kijk naar de realiteit - dat "periferie" keihard op de rem gaat staan. Dat wil zeggen dat dat aandeel in de totale EU economie zal zakken, misschien wel crashen.

Wel, wat zal er nu met de totale economie zelf (kern + periferie) gebeuren? Het hangt er natuurlijk van af wat "kern" nu doet. Als er bij kern niets verandert zal de totale EU economie wel een stuk zakken, maar niet zoveel als "periferie" alleen.

Maar als kern zelf ook nog eens heel hard op de rem gaat staan (bezuinigingen in Nederland en Frankrijk; iemand nog naar de jongste BNP cijfers gekeken, de laatste tijd?) dan zal de totale EU economie (vanzelfsprekend) zwaar zakken, "misschien wel crashen".

OK, kijken naar de realiteit:

http://marginalrevolution.com/marginalrevolution/2012/05/how-savage-has-european-austerity-been.html

Koen Robeys zei

Ik vraag me af of die grafiek nu wil zeggen dat er helemaal geen (of nauwelijks) austerity is. Als dat niet zo is, dan vraag ik me af wat die daar staat te doen. En die Grieken en Spanjaarden staan toch niet te betogen omdat het er ginder zo royaal aan toegaat? Laat staan de schaal waarop ze zelfmoord plegen?

Als de grafiek wel wil zeggen dat er nauwelijks austerity is, dan vraag ik me af of bestedingen in absolute bedragen een goede maatstaf zijn. Maar laat ik dat even geloven. Ik heb de volgende oefening gemaakt.

In een excel heb ik in cel A2 (van "2002") het cijfer 70 geschreven. in de onderstaande cellen tot A9 ("2009") heb ik er telkens 7 bijgeteld, zodat ik in "2009" tot 119 was gestegen. Dan heb ik in 2010 het cijfer 114 ingevuld, en in 2011 het cijfer 108. Gewoon om me in te beelden dat de bestedingen de laatste 2 jaar met een tien percent waren gezakt.

Natuurlijk had ik niet hoeven raden welke cijfers daar in 2009 moeten staan als de grafiek dat gewoon had gezegd. Maar dat heeft de grafiek niet gedaan, en dus raad ik maar een beetje.

Als ik nu van mijn excel een grafiek maak, dan krijg ik met 0 als laagste punt en 140 als hoogste punt een grafiek die duidelijk stijgt en vanaf 2009 een heel duidelijke knik naar beneden maakt: so far, so good.

Nu voeg ik het cijfer 1200 toe aan de lijst: dat is de grootte orde van het cijfer voor Frankrijk dat ook in de grafiek van de url staat. Als ik nu een nieuwe grafiek invoeg vertoont mijn Y-as een onderkant van 0, maar een bovenkant van 1400: precies dezelfde schaal als in de url. En nog veel beter, de lijn die de evolutie van de Griekse staatsschuld voorstelt lijkt als twee druppels water op de lijn voor Griekenland in de url!

En dus vraag ik me af of we al die platte lijnen te zien krijgen omdat er helemaal geen austerity was, dan wel omdat een austerity van pakweg 10% in overheidsbestedingen op twee jaar tijd terug te vinden is op een grafiek, aangepast aan een schaal die iets betekent voor Frankrijk.

Felix zei

Ik vrees dat ik je excel-oefening niet kan volgen, i.e. ik kan die niet herhalen wetende wat ik aan het doen ben, maar ben ik mis als ik denk dat de essentie van je post is:
1) je moet geen nominale cijfers gebruiken, maar reële, aangepast voor inflatie;
2)je moet geen absolute cijfers gebruiken, maar relatieve, i.e. in verhouding tot het (reële) BNP

Koen Robeys zei

Ik weet gewoon niet wat het juiste criterium is. Zelf dacht ik nogal intuïtief aan bestedingen per hoofd. als je bevolking groeit met twee percent per jaar is het niet zo absurd dat je uitgaven ook stijgen met (pakweg) twee percent per jaar. Dus als je bevolking blijft groeien en je bestedingen stagneren, dan zie je een platte lijn die desondanks een besparing is.

Maar ik weet het niet, en dus vraag ik het me af.

Wat ik wel wil zeggen is dit. Beeld je in dat je enkel de Griekse grafiek zag in hetzelfde assenstelsel. Zou je je niet erg verbazen over een quasi platte lijn, met als hoogste punt misschien 120, terwijl de Y-as naar 14,000 gaat? Je vraagt je toch af wat al die lege ruimte daar staat te doen?

Dus ik heb eens in een Excel geprobeerd hoe een lijn er zoal had uitgezien met een "austerity" van 10% in de laatste twee jaar op een aangepaste schaal, en je zou helemaal geen platte lijn meer zien. Je zou een heel duidelijke drop in de uitgaven zien.

Maar zet de grafiek van Griekenland op de schaal van Frankrijk, en zomaar ineens is de scherpe daling verdwenen. De feiten op straat in Athene, daarentegen, die zullen iets moeilijker weg te poetsen zijn.

Felix zei

Bevolkingsaangroei lijkt mij ook een goed criterium.

OK, ik ben mee met je excel-oefening. Ik denk dat als je die twee dingen doet van in mijn vorige post (weliswaar, daar zijn we het over eens, relatief tov bevolkingsaantal ipv tov GDP) en daar een grafiek van maakt, dat je schaalprobleem opgelost is, niet?

Griekenland is een geval apart, dat zegt iedereen, ook de Keynesianen. (Een voor de hand liggende vraag is dan waarom Griekenland in de grafiek staat.) Frankrijk is volgens mij ook een geval apart, zie een eerder bericht. Meer nog: ik denk dat elk land in de EU een geval apart is, dat de enige gelijkenis voor de meeste landen de eenheidsmunt is, en dat die verschillen in macro-economische structuur en cultuur het grootste probleem zijn van de Euro en van de Europese Unie. Maar dat is allicht een open deur.

Grafieken. Ik ga graag af en toe grasduinen op tradingeconomics.com, bron van economische cijfers en grafieken voor alle landen van de wereld. Bv. de werkloosheidscijfers voor België van 1991 tot nu. Crisis? Welke crisis?

http://www.tradingeconomics.com/chart.png?s=beuer&d1=19910101&d2=20120531

Koen Robeys zei

Nogmaals, ik weet het gewoon niet, wat een goed criterium zou zijn. Maar laten we naar het onderwerp kijken. De maker van de grafiek laat ons een stel platte lijnen zien en suggereert nogal sterk dat we weinig reden hebben om van veel "austerity" te spreken. Maar we weten helemaal niet of het gebruikte criterium erg correct is, verder staan er geen cijfers bij het jaar 2009, het hoogste punt, en tenslotte zit de schaal zo in mekaar dat de platte lijnen best wel eens serieuze dosissen austerity zouden kunnen verbergen.

En de vraag was "of de neo-Keynesianen zich vergissen met hun voorschriften bij *een* crisis". En ik probeerde te zeggen dat de neo-Keynesianen juist naar concrete omstandigheden kijken. Eén van die omstandigheden is dat overheden zwaar aan het bezuinigen zijn. En dat in een wereld waarin al die (stijgend werkloze) privépersonen *ook* aan het bezuinigen zijn. Het lijkt dus niet zo absurd te suggereren dat dit ongeveer het slechtste moment is om te bezuinigen op publieke financieën. Vleesmoleneffect! En de grafiek van marginalrevolution heeft me niet erg overtuigd dat de assumpties niet correct waren - hoewel dat toch de bedoeling leek.

Felix zei

Dat overheden zwaar aan het bezuinigen zijn, dat zie ik niet hoor. 't Is toch niet omdat er kritiek mogelijk is op wat die grafiek suggereert dat het omgekeerde bewezen is? Ik word er moedeloos van. Maar goed, laten we de eurozone één houden, en Duitsland verplichten tot 4% inflatie om Spanje te redden, zoals Krugman voorstelt, en dan komt alles goed.

Koen Robeys zei

Ik geloof toch echt niet dat ik ook maar iets aan de hand van die grafiek als "bewezen" heb beschouwd. Anderzijds zie ik wel die repeterende "I wish" op de site van marginal revolution, die doet alsof dat allemaal mooi cijfer-gebaseerd is, maar dat laatste lijkt me onduidelijk.

Het enige wat ik gedaan heb, is iets ingeroepen dat in de krant staat: de overheden zijn aan het bezuinigen. Natuurlijk weet ik best dat de krant fout kan zijn, dus toen marginalrevolution daar nogal poeh-poeh over deed heb ik er direct naar gekeken. De bezwaren waren niet erg overtuigend.

Dus ik val maar weer terug op mijn eerste hypothese. Dat is toch niets om moedeloos van te worden? En beeld je nu in dat dat "kijken naar de realiteit" had getoond dat er inderdaad heel weinig austerity was. Dan nog hadden we ingezien dat er tenminste modellen bestaan waarin het heel redelijk is om vooral niet te gaan bezuinigen en vooral wel de overheid te laten optreden. En dan hadden we hoogstens geconcludeerd dat vandaag niet zo'n goede toepassing van die modellen was.

Waar ik op mijn beurt moedeloos van wordt is dat een bepaalde hoek nooit zal erkennen dat die modellen, en die redelijke conclusies zelfs maar bestaan. "Krugman pleit helemààl niet voor overheidsoptreden omdat de private vraag is ingezakt; hij doet dat gewoon omdat hij een socialist is". Je weet wel, "de ideologie van de bezittende klasse". Je hoeft het er heus niet mee eens te zijn, maar ik word er wel heel erg moedeloos van.

(En dan is er ook nog "politieke vervuiling van het denken", en "de weigering te weten". Allemaal titels van blogposts hier, allemaal heel erg ontmoedigend.)