zondag 21 augustus 2011

Meer over "nieuwe schulden om schulden te bestrijden"

... En na een welverdiende vakantie... etc etc... Sta me toe terug te komen op de post over de slogan "meer schulden om een schuldencrisis te bestrijden" (1). Natuurlijk kaderde de post ook in mijn filosofische belangstelling voor "kennistheorie", waarin ik me interesseer voor "complexe wetenschappen" - waarvan de economie (inclusief onze huidige crisis) er per mijn hypothese één is - en dus ook in de discussies die hier laatst rond dat laatste ontstonden (2).

Bij mijn opmerkingen over hoe ik de slogan "meer schulden om een schuldencrisis te bestrijden" veel te oppervlakkig vond plaatste lezer Ivan (alweer) een reeks opmerkingen die me de moeite waard leken om de conversatie verder te zetten. Dus zet ik, gezien de vakantie en dus de verlopen tijd, hierna de opmerkingen van lezer Ivan in italics, en mijn verdere opmerkingen in normale font erbij.

-------------------------------------
In je voorbeeld geeft je zelf eigenlijk aan dat schulden de crisis wel degelijk hebben veroorzaakt.

"Complexe wetenschappen", dus... De bedoeling is juist af te komen van die simplismen, die wit-zwarte welles-nietes spelletjes die uiteindelijk alleen maar dienen om politieke dogma's te verdedigen. Natuurlijk hebben de schulden de crisis veroorzaakt. In de "complexe wetenschappen" gaat het er echter om dat er heel veel, heel verschillende factoren aan het werk zijn. Terwijl de slogan "meer schulden (etc)" alleen maar dient om alle aandacht op dat ene element te focussen. En dàt is wat ik wil bereiken; niet ontkennen dat de schulden een probleem zijn, maar wel dat ze het enige, of zelfs het belangrijkste, probleem zijn. Dus...

Immers, door het te veel aan schulden heeft een daling van de waarde van de activa een vernietigend effect op het kapitaal.

Dit klopt in feite niet - maar gelukkig doet het er hier niet toe. Als je alleen maar kapitaal hebt, en dus helemaal geen schulden, en je steekt al dat kapitaal in één asset (zeg: een klomp goud) en de waarde van het goud daalt, dan wordt je kapitaal ook aangetast. Ergo, de aanwezigheid van de schulden maakt voor dit puntje geen verschil. Gelukkig, dus, is het wel zo dat...

Het eigen vermogen wordt negatief - de onderneming of bank is in feite insovabel en de facto failliet.

... schulden wel de onderneming over kop kunnen doen gaan, indien de waarde van de assets grotere dalingen ondergaat dan de waarde van het kapitaal, zodat de schulden onbetaalbaar worden. Maar...

In normale omstandigheden is dat geen probleem: nieuw kapitaal aantrekken is moeilijk, maar niet onmogenlijk.

... dat is het nu juist: we zitten niet in "normale omstandigheden". Niet, not, neen, nein, noppes, nyet. We zitten in heel, heel erg abnormale omstandigheden. Een heel brede waaier van oorzaken maakte dat nieuw kapitaal aantrekken onmogelijk werd. Bij het later nalezen merk ik dat ik hier een heel grote stap heb overgeslagen, namelijk de crisis en onzekerheid die vanaf 2007 in de markt waren geslopen, op zijn beurt veroorzaakt door die brede waaier... Zoals ik ergens (was het niet bij jou?) eerder heb geschreven, bijvoorbeeld de neiging om aan regulering te ontsnappen door off-shore derivaten te creëren. Of bijvoorbeeld, de "moral hazard", gecreëerd door een bonus cultuur, waarbij een paar mensen riant met pensioen konden als hun gokken misliepen, en rustig verder voor groot genie konden spelen als hun gokken toch lukten (3). Of bijvoorbeeld, uit diezelfde post, de onwetendheid van de aandeelhouders over de aard van de risico's (niet toevallig dezelfde aandeelhouders die ook verondersteld worden de "toplonen" te onderhandelen: gelooft nu echt ook maar iemand dat zelf?). En als vierde bijvoorbeeld ook:

De activa zijn minder waard - vooral als gevolg van bepaalde waarderingsregels (En wie heeft die regels ingesteld? De vrije markt of de overheid?)

Waarderingsregels! En die heeft natuurlijk de overheid opgelegd. Alleen, voorwerp van een eerdere post van me (4), het waren wel waarderingsregels die, heel liberaal, ervoor kozen de marktwaarde als waardering te gebruiken. En het was precies die keuze voor marktwaardering die maakte dat het "vleesmolen effect" waarover ik het had begon op te treden. De markten waren zoals je zelf vervolgt helemaal niet efficiënt:

- maar daarom is hun "intrinsieke" waarde nog niet verloren gegaan.

Maar ze gaven desondanks helemaal geen prijzen meer voor bepaalde veel gebruikte derivaten, wat onder de marktwaarde filosofie tot grote verliezen leidde, wat per "vleesmoleneffect" weer tot geforceerde verkopen leidde, wat tot dalende prijzen leidde (hoewel er helemaal geen intrinsieke waarde hoefde verloren te zijn) zodat de markten het alweer mis hadden maar intussen via vleesmolen effect wel weer een nieuw rondje geforceerde verkopen in gang zetten. Of hoe het "onredelijk" gedrag van al die vrije markten tot een ware kamikaze leidde (iets wat ze "in normale omstandigheden" inderdaad niet doen. Maar is dat niet juist de definitie van "in normale omstandigheden"?).

Je voelt, hopelijk, wel een beetje de intellectuele wanhoop van mensen die al die voorbeelden van causale factoren hierboven in het oog hadden, daaruit afleidden dat ze er vermoedelijk nog wel een hoop meer misten, en die vervolgens een tsunami aan gekakel op zich zagen afkomen, dat het allemaal de schuld was van... de overheid (!), bijvoorbeeld, omdat die de regels van de vrije markt als waarderingsregels hadden opgelegd...

Maar natuurlijk mag er in dat lange, lange lijstje aan causale factoren, met dus heel veel "vrije markten", bonuscultuur, "marking to market regels", onbezonnen aandeelhouders, en vele andere (ratingbureau's!) ook een hoofdstuk komen over overdreven schulden, met als subtitel frauderende overheden en medeplichtige politiekers. Natuurlijk mag dat. Sta me alleen toe er op te wijzen wat voor hallucinant simplisme dat is, wanneer het wordt verpakt in slogans die tot doel hebben alle aandacht op dat ene puntje te concentreren...

En dan nog. Zijn de activa niks meer waard op zeker ogenblik, dan vormt de onderneming een koopje voor de overnemer. Failliete of insolvabele ondernemingen vinden dus doorgaans wel degelijk, via één of meerdere overnemers, nieuw kapitaal.

Wel... In "normale omstandigheden", dus. Wanneer de vrije markten inderdaad zo heel goed werken als ik ze zelf zeventien jaar lang, praktisch de hele tijd inderdaad heel goed heb zien werken. Maar niet in de crisis die begon in 2007.

Tenzij het natuurlijk allemaal gebaseerd is op een zeepbel en de activa echt niets waard zijn of wanneer de schulden zo hoog zijn dat alleen een terugkeer naar de vroegere waardering van de activa redding kan brengen. De omvang van de schuldenberg (of de leverage) speelt dus een zeer belangrijk rol niet enkel als oorzaak van de moeilijkheden, maar ook in de zoektocht naar een reddingsboei. Die valt in een zee van schulden moelijker te vinden dan in een zwembad. De moeilijkheden zijn dan zo erg dat blijkbaar alleen de overheid nog kan tussenkomen.

Precies. Alleen, het punt dat ik nu wel gemaakt heb, de oorzaak van die "omvang van de schuldenberg" is heel erg complex. En het woord "schulden" is heel erg omvattend. Alleen al het idee dat de banken (bijvoorbeeld als gevolg van "vleesmolen effect") geen leningen meer zouden uitschrijven was genoeg om de kranten vol te krijgen met dreigementen over recessie. Maar de kredieten van de banken zijn de schulden van de ontleners! Zomaar ineens, gedaan, foetsie, al die vrees over "extra schulden"! Ineens was er vrees dat er niet genoeg schulden zouden gemaakt worden!

Dus alles hing blijkbaar af van wie die schulden zou maken. Maar als je dat durft erkennen, dan zie je ook mijn bezwaren tegen de "slogan". En als je eenmaal inziet dat de ondernemingen, in deze tijden van grote onzekerheid misschien niet eens zullen willen schulden maken - wat moet er dan gebeuren als iedereen alleen maar afbetaalt? Krijgen al die beleggers zomaar hun geld in cash terug? "Sorry, iedereen betaalt af, niemand investeert nog, hier zijn een stapel briefjes"? Want vergeet niet, de miljarden en miljarden schulden van de één zijn dezelfde aantallen miljarden obligaties in de kluis van de ander...

Tenzij, natuurlijk, onder druk van het ineenklappen van de ontleningen door private personen en het constant blijven (of zelfs groter worden) van de hoeveelheid die private personen willen beleggen een andere partij optreedt, die wel bereid is te investeren. Bijvoorbeeld: de overheid. Bijvoorbeeld in assets die productief zijn en bijdragen aan het terugbetalen van de schulden: infrastructuur. Onderwijs. Technologie. Ik weet het, het klinkt Keynesiaans. Maar op mij komt het stukken beter over dan slogans als "meer schulden om een crisis veroorzaakt door schulden te bestrijden". En weet je, de Keynesianen roepen dat alleen maar juist omdat we vandaag geen "normale omstandigheden" hebben, hoor. Tenminste, bij Paul Krugman is dat zo; url'letje nodig?

(Op dit punt moet ik even meegeven dat ik er niet zal zijn tot begin september. Maar zoals je ziet, pogingen om de discussie verder te zetten probeer ik wel weer op te pikken.)

-------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2011/08/meer-schulden-om-een-schuldcrisis-te.html
(2)
http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2011/07/over-complexe-wetenschappen.html
EN
http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2011/07/een-listige-truc-die-bij-koen-een.html
EN
http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2011/07/modellen-voor-de-oorzaak-van-de-crisis.html
(3)
http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/11/moral-hazard-de-schuld-van-de-overheid.html
(4)
http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2008/02/goed-nieuws-voor-de-linkse-critici.html

4 opmerkingen:

Felix zei

"Wel... In "normale omstandigheden", dus. Wanneer de vrije markten inderdaad zo heel goed werken als ik ze zelf zeventien jaar lang, praktisch de hele tijd inderdaad heel goed heb zien werken." Hm, het is misschien een kwestie van perceptie of defintie, maar ik vind niet dat de markten vóór 2008 zeventien jaar lang heel goed werkten, noch dat die markten 'vrij' waren. De technologiebubbel en de huizenbubbel liggen toch nog geen 17 jaar achter ons? En de waardering volgens marktprijs kun je toch moeilijk los zien van het monetair beleid?

Ivan zei

Twee algemene opmerkingen - een gedetailleerde reactie is voor later - die misschien mijn eigen standpunt wat kunnen verduidelijken:

1) Het is onzinnig om dé overheid of dé vrije markt als schuldige aan te duiden. We leven immers in een gemengde economie - niet in een libertaire laissez-faire economie, noch in een communistische planeconomie. Een vrije markt in financiële diensten bestaat gewoon niet. De enige relevante vraag - als we het over de oorzaak hebben - gaat dan ook over een te veel aan markt of een te veel aan overheid.

2) Ik accepteer volgend schema niet:

- oorzaak: te veel aan schulden dus fout ligt bij overheid
- oorzaak: graaizucht edm., dus fout ligt bij private sector dus vrije markt

Ook die twee dingen kan je niet uit mekaar halen. Ze interacteren met mekaar. De hoge schulden zijn een "enabler" van veel van de wanpraktijken in de banken en rating bureau's. Terwijl hebzucht de banken ertoe aanzet schulden op te stapelen.

Koen Robeys zei

Ivan: volgens mij is dat nu precies wat al sinds vele maanden mijn punt was: "het is onzinnig" om zo eenzijdig één factor uit dat geheel te halen, want ze "zijn niet uit elkaar te halen".

Maar eens je dat inziet, vind ik, besef je ook dat de grootste vijand van je eigen voorkeuren niet je klassieke tegenstanders zijn, maar integendeel die mensen die er vanuit je eigen kant je standpunten zo ongelofelijk dom en dwaas doen uitzien. Zeg maar de dogmatici die, omdat ze één of ander religieus vooroordeel moeten doorduwen juist wel alles op die ene factor proberen terug te plooien.

Ikzelf denk dat de voordelen van het prijsmechanisme, dat aan de hand van signalen vraag en aanbod stuurt, één van de belangrijkste dingen is die de mensheid, economisch gesproken, ooit te weten is gekomen. Ik heb werkelijk geen zin om de soort linkerzijde die dat nu allemaal wil afschaffen (ze hebben natuurlijk ergens wel een punt, want het is nu eenmaal een complex onderwerp waarin iedereen altijd wel enkele aspecten van zijn favoriet dogma zal terugvinden) extra munitie te geven door er uit te zien als pakweg de Tea Party.

En eenmaal we er veel (en ik bedoel véél, hé) lucieder willen uitzien dan de Tea Party (en veel consoorten) èn we beseffen dat de problematiek inderdaad een onderwerp voor een "complexe wetenschap is, rijst natuurlijk de vraag: hoe denk je er verder over na, en hoe kom je er op een geloofwaardige manier mee naar buiten?

ivan zei

Geert Noels zegt vandaag in De Standaard dat de crisis niet de schuld is van de bankiers of de speculanten maar dat het gaat om een systeemfout. Dat is ook mijn punt en eveneens dat van de Tea Party (de lucide leden ervan, die zijn er wel degelijk, hoewel de grote hoop "scum" is, maar met legitieme grieven). Iemand als Krugman wil eigenlijk niets doen aan de systeemfout. Als de private sector zijn schulden moet afbouwen - geen probleem - dan moet de overheid dan maar schulden maken en klaar is kees. Maar die redenering - we bouwen maar schulden op, wat ook de gevolgen kunnen zijn - heeft de downfall betekent van de financiële sector. Welke garanties hebben we dat het voor de overheid anders zal zijn? Juist, geen.