woensdag 30 juni 2010

Straatgevechten: "voor elke millimeter grond..."

Begin september 1,942 - en de drie vorige posts over dit onderwerp (1) waren alleen nog maar het samenpakken van donkere onweerswolken; dreigend tromgeroffel aan de horizon. Er waren nog meer hevige bombardementen gebeurd in WOII, letterlijk teveel om op te noemen. En er waren nog meer daden van heldenmoed en zelfopoffering geweest: teveel om op te noemen. OK, het zullen niet vaak heelder verpleegsterscholen zijn die zich doodvochten, maar toch. En ook de eerste straatgevechten zullen er niet zo heel erg anders uitgezien hebben als de verdediging van Sebastopol, of van Rostov.

Wat niet hoeft te betekenen dat het plezierig is geweest. Af en toe moet je proberen het je gewoon in te beelden. Dus daar sta je, een soldaat van de Wehrmacht, en je stapt, behoedzaam, de eerste straten in, laten we zeggen, tussen de tanks. En er wordt vanuit een huis op je geschoten, en het is aan jou en je collega's daar iets aan te doen.

En we hebben films gezien! We hebben ze zien staan, al die acteurs, hijgend tegen een muur naast de deur geplakt, waarna ze met een soort rollende beweging (luid schietend) naar binnen wentelen, alwaar ze opnieuw tegen een muur plakken, het wapen in de aanslag... OK, zeg dat er drie lijken liggen en in de film geeft de rest zich over aan de na jou binnenbuitelende rest van je squad.

In Stalingrad breekt er evenwel op dit punt een Rus op precies dezelfde manier de kamer binnen en doet hetzelfde met jou. Of wacht, het was eigenlijk je collega die als eerste naar binnen ging, en dus is het ook je collega die nu overhoop geschoten in elkaar zakt, en jij knalt op jouw beurt de Rus af en je vecht je naar de volgende kamer (en in de film geeft de rest zich nu wel echt over)...

En in Stalingrad rolt er alweer een Rus door nog een andere deur naar binnen... enzovoort.

Of hij gooit van een hogere verdieping een handgranaat naar beneden. Of van beneden aan de keldertrap. Of hij zat achter een ingezakte muur - remember dat "bombardement om Dresden naar de kroon te steken"? - en hij knalt je vandaar overhoop. Of in feite zat hij gewoon achter een venster van een ander huis te wachten tot jij je hoofd twee seconden stilhoudt: knal.

Wat je ontdekt is dat ze letterlijk overal kunnen zitten. Het telt blijkbaar doodeenvoudig niet dat ze vanuit veel schuilplaatsen geen enkele kans hebben het er nog levend af te brengen. Ze zitten overal verstopt, alleen geïnteresseerd om er nog zoveel mogelijk van jouw soort mee naar het hiernamaals te nemen. Ergo, het is in feite niet mogelijk om vorderingen te maken, want de kans dat je de eerste ontmoeting overleeft, èn de volgende, èn de volgende, enzovoort: die kans is heel klein. En dus heb je al gauw geen zin meer om deuren in te stampen en zoals in de film naar binnen te duiken.

Maar het moet. Deserteurs krijgen immers even goed een kogel. En dus gaat het er zo aan toe in het eerste huis, en in het tweede huis, en het derde, het vierde en het vijfde. En het houdt niet op. Zeg dat een infanteriedivisie 10,000 man heeft. Zeg dat er tien sterven om één fanatiek en totterdood verdedigd huis in te nemen. Dan is je divisie één percent kwijt om een kort stukje straat in handen te krijgen. De afstand van de buitenwijken tot aan de Volga loopt over de hele noord-zuid lengte van de stad op van tussen vijf tot een tiental kilometer. Enkele stukken straat, een flinke artilleriebeschieting op je dak, een maar half gelukte bestorming, een hoop sluipschutters... De divisies verliezen percenten dat de stukken er af vliegen, met daartegenover minimale vorderingen.

Ze verbazen zich geweldig, die Duitse elitetroepen, over zoveel weerstand. De divisies gaan er in als in een gehaktmolen - en dat is ook hoe ze er uitkomen. Maar ook aan de andere kant zijn de verliezen vreselijk. In feite zijn ze nog veel groter. Maar de tijd van superieure bewapening is voorbij: in de straatgevechten van Stalingrad begint meer en meer te tellen wie er het meest soldaten kan laten doodbloeden, en wie op het einde nog met het meeste volk recht staat wint. Als ze het zo kunnen blijven spelen winnen de Russen.

Maar dat is hoe het er voor de gewone soldaat van beide partijen uitziet. Huis per huis, kamer per kamer, trap per trap: je kan er niet langer over nadenken in termen van individuele soldaten, want je kan niet begrijpen dat die steeds weer om hoeken of door vensters kijken, of in deurgaten duiken, of over straten en puinen vorderen, om de hele tijd kogels door hun hoofd te krijgen of op andere manieren in flarden te worden geschoten. Je moet het individueel menselijk perspectief opgeven en er over nadenken in termen van bataljons, regimenten, divisies, die mensen opofferen zoals wij plastic zakjes, en geleidelijk oprukken, meter per meter, doorheen al die vele kilometers in puin geschoten gebouwen. Je moet het bijna zien als een oorlog tussen mieren, waarin individuen zich opofferen alsof het niets is, omdat een individuele mier ook werkelijk niets is.

Dat is hoe het er in al die kilometers straat in Stalingrad aan toe ging. En dan, na een week of twee van vreselijke gevechten en vreselijke verliezen, hebben de aanvallers eindelijk het centrum van de stad bereikt. De stad is helemaal omsingeld, daar in september 1,942, en grotendeels ingenomen. Voor de Russische verdedigers loopt de enige verbinding met de rest van het leger over de zéér brede Volga, onder zware artillerie- en luchtbombardementen - en dat op een snel krimpend bruggenhoofd. En dus zag het er naar uit dat het nog maar een (altijd verhoudingsgewijs, natuurlijk) kleine inspanning zou zijn, en het Duitse leger zou ook in Stalingrad zelf aan de Volga staan.

Over enkele dagen vertel ik nog wel een paar dingen over die "kleine inspanning"...

------------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/06/aan-de-oevers-van-de-volga-lag-een.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/06/stalingrad-het-eerste-bombardement.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/06/stalingrad-het-eerste-artillerieduel.html

dinsdag 29 juni 2010

Stalingrad: het eerste artillerieduel

Stalingrad... Je zal intussen wel begrepen hebben dat ik altijd een beetje stil wordt van de naam alleen al? Het begon met een bombardement om Dresden naar de kroon te steken - en wat zegt ons het feit dat dat nooit is waar we het over hebben (1)? Dat suggereert dat het bombardement alleen maar een soort visitekaartje was; dat een verschijnsel dat in andere omstandigheden op zich wereldnieuws en zelfs wereldgeschiedenis was geweest, hier alleen maar de inleiding was op wat zou komen. En inderdaad, ik denk wel dat ik mag verklappen: het visitekaartje was niet misplaatst...

Maar in feite was er daar in augustus 1,942 niet één visitekaartje, maar waren er twee. Je moet weten, je moet in feite echt op die gigantische kaart kijken (2), dat de Wehrmacht na al die successen die enorme afstanden had afgelegd, en nu bij de Volga een beslissend punt had bereikt. De laatste grote rivier om te verdedigen, de laatste aanvoerlijn van petroleum van het Midden Oosten naar het geïndustrializeerde noorden van de Sovjet Unie ook: het was nu of nooit.

Maar dat wisten de Russen natuurlijk ook. Dus ze hadden al extra troepen naar die rivier en naar dat "stadje aan de oevers van de Volga" gestuurd; en laten we niet vergeten, in de nasleep van de vele recente nederlagen hadden overlevenden zich ook al massaal naar bereikbare steden in bevriende handen begeven. Dus de voorbereidselen begonnen, algemene mobilisatie, barrikades, verdedigingsgordels, greppels en antitankspul... En op een dag: daar komen ze, waar iedereen al zoveel van had gehoord en zo hard voor had gevreesd, de panzerdivisies van de beste elitetroepen van Duitsland staan voor de deur. Dit zijn de gasten die Polen en Frankrijk onder de voet hebben gelopen! Duinkerke! Blitzkrieg! Barbarossa! Alleen met behulp van de winter had de Sovjet Unie ze tot staan gebracht, en zodra het begon te dooien begonnen ze weer van voren af aan.

En toch hadden deze veteranen onder de veteranen gemerkt dat de tegenstand heviger begon te worden. Niet langer was het zomaar een walk-over, tegenwoordig moesten ze er al serieus voor vechten. Wat ze niet belette om midden van de zomer van 1,942 toch maar bij de Volga te staan: dik een jaar nadat de inval in Rusland was begonnen.

En boem! De tanks worden beschoten! De buitenste verdedigingslinies rond Stalingrad zijn bereikt: vijandige artillerie! Wel, dat zullen de Panzers eerder meegemaakt hebben. Ze schieten terug, wat dacht je: het wordt een waar artillerieduel. In feite staat er op die buitenste verdedigingsgordel rond Stalingrad luchtafweer opgesteld, en door die stukken helemaal horizontaal in te stellen hebben de Russen ineens zwaar geschut gecreëerd, daar tegen de veteranen van het Zesde Leger.

Wel, het blijken uiteindelijk amateurs, die kanonniers rond Stalingrad. Op dat moment van de oorlog zal wel niemand veel kans gemaakt hebben tegen de meest professionele Duitse tanks, en zeker als die goed op gang komen duurt de strijd tegen amateurs niet lang. En toch. Telkens weer blijkt dat kanonnen die al tot zwijgen waren gebracht toch weer het vuur openden, en moesten de aanvallers weer van nul beginnen. Een hele dag gaat dat zo, en als voorbeeld van de weerstand die veel hardnekkiger is dan ze ooit gezien hebben...

Maar tegen de avond is het pleit beslecht. De laatste kanonnen zwijgen, de eerste tanks rukken op, de dode lichamen van de vijandige artilleristen liggen tussen de brokstukken verspreid en de eerste verdedigingslinie rond Stalingrad is genomen. De troepen stappen uit, nieuwsgierig naar de vijand die zich achteraf bezien toch wel hardnekkig had verweerd. En ze treffen de dode lichamen van een hele school jonge meisjes aan; de leerlinges van de verpleegsterschool van Stalingrad; iets van 18 tot 20 jaar zullen ze geweest zijn.

Men zegt - maar er is altijd voornamelijk opvallend veel over gezwegen - dat ze er werkelijk onthutst van waren, de triomfators van Kiev en Rostov en de Dnjepr. Dat die hardnekkige weerstand uiteindelijk afkomstig was van de jonge meisjes van de stad die zich letterlijk hadden doodgevochten: het zal ook iets gezegd hebben over wat er allemaal te gebeuren stond. De Duitsers maakten hun punt met hun "bombardement om Dresden naar de kroon te steken", maar de Russen zullen zich met hun verpleegsters niet minder duidelijk uitgedrukt hebben.

En daarmee waren de visitekaartjes uitgewisseld. Ken je de uitdrukking "er werden geen krijgsgevangenen gemaakt"? En voel je, tot in de toppen van je tenen, dat ook die uitdrukking zoals alle andere superlatieven tekort schiet om die eerste ontmoeting, die eerste afbakening van de krijtlijnen te omschrijven? Soms past alleen een beduusd stilzwijgen...

------------------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/06/stalingrad-het-eerste-bombardement.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/06/aan-de-oevers-van-de-volga-lag-een.html