Maar laat ik eerst een tweede kenmerk nemen, dat we met een term ontleend uit de wiskunde "fractaal" kunnen noemen. Dat woord betekent dat je het verschijnsel op om het even welke gewenste schaal kan bekijken, en telkens merk je eenzelfde structuur op. Zo kan je de Tweede Wereldoorlog als geheel bekijken, en meteen valt je dat monumentale, dat Titanische van heel dat conflict op. Een vorm van monumentaliteit, dan wel, die zich op geen enkel moment kan losmaken van het afgrijzen, van de fascinatie om zoveel ellende, zoveel gruwel... "het punt waar superlatieven tekort schieten".
Maar als je naar onderdelen van de oorlog kijkt, en eerst op de grootst mogelijke schaal, net onder de oorlog zelf, dan krijg je precies hetzelfde beeld. Neem operatie Barbarossa, of neem de clash tussen de VS en Japan, of neem de bezetting van China, of de Holocaust, of om het even wat op deze op één na grootste schaal: en je ziet weer dat Titanische, gecombineerd met absolute horror.
En je kan weer één schaal afdalen, en je zal merken, je hebt nog steeds hetzelfde patroon. Wie heeft er nog nooit verbijsterd stilgestaan bij een slag als "D-day" (1), of het beleg van Leningrad, of een Nazi vernietigingskamp... En vind je, nog een schaal lager, niet nog altijd datzelfde Titanische, èn het hartverscheurende, terug bij het verhaal van het gevecht tussen de Hood en de Bismarck (2)? En helemaal onderaan zit je bij het verhaal van de individuele soldaat, die kan navertellen dat je zeventig graden onder nul nodig hebt voor de stenen beginnen te kraken, terwijl 50 volstaan om de bomen te doen kraken. Of hoe het voelt om nog vier granaten voor je panzerfaust te hebben terwijl er vijf Russische tanks recht op je toe komen (3). "Fractaal" zouden ze in de wiskunde zeggen: op elke schaal vind je diezelfde structuur terug...
Wel, laten we het eens proberen met nog een ander "monument" van de oorlog; op zijn schaal - de op twee na grootste schaal; waar ik zopas D-day, hetBeleg van Leningrad of een Nazi vernietigingskamp had gesitueerd - misschien wel het grootste monument van allemaal: de Slag om Stalingrad (4). Wist je dat het begon met een bombardement? Waarschijnlijk niet: het onderwerp Stalingrad brengt me weer bij dat "fractaal"; er valt zoveel over te vertellen in termen van "monumentaal" en "hartverscheurend" dat een bombardement misschien wel te triviaal is om er ooit aan te herinneren?
Maar dan wil ik even terugdenken aan een ander legendarisch bombardement: Dresden in 1,945. Ikzelf had altijd een cijfer als 100,000 doden in gedachten, maar het blijkt aan "nader onderzoek" onderhevig. Een recent artikel op de site van Der Spiegel citeert zeer serieus lijkende historici, als zouden de cijfers omwille van de propaganda sterk overroepen zijn, en dat het werkelijke aantal ongeveer 25,000 doden zou zijn (5). Nog altijd een enorm getal, natuurlijk, maar naar ik verneem zijn er bij het bombardement van Stalingrad 40,000 doden gevallen.
Méér doden dan het beroemdste bombardement van de wereldgeschiedenis - maar niemand heeft er ooit van gehoord. En ze zijn er allemaal: de vuurstormen, de totale verkoling van heelder stadsdelen, de massa's burgerslachtoffers: het monumentale, maar ook het hartverscheurende...
Nu kan je zeggen: het was hun eigen schuld! Ja, want de communisten hadden bevolen dat er geen middelen mochten gaan naar de evacuatie van burgers! Enzovoort! Maar zo werkt het natuurlijk niet. Als je de mama of papa bent van de mooiste kleuter van de wereld, en die zware machines passeren donderend boven je hoofd, en de wereld vergaat, en dan moet je verbijsterd meemaken dat die mooiste kleuter van de wereld niet meer beweegt... Of je bent een onschuldige peuter, die trekt en huilt en smeekt, maar hoe hard hij ook probeert, zijn mama beweegt niet meer, en dat begrijpt hij niet...
Dat is het punt waar we weer geconfronteerd worden met het gebrek aan superlatieven. Het punt waar alleen een beduusd stilzwijgen past, met een krop in je keel. De Slag om Stalingrad. In die vorige post over het onderwerp had ik al gezegd dat de uitdrukking "er werd gevochten om elke millimeter grond" niet volstond: omdat er tegelijk ook gevochten werd voor dezelfde millimeters grond op de trappen en verdiepingen erboven, en in de kelders en riolen eronder. En dus nu ook: "De Slag om Stalingrad. Het begon met een bombardement om dat van Dresden naar de kroon te steken... En geen kat die het zelfs nog maar weet".
-----------------------
(1) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/06/op-de-stranden-van-colleville-sur-mer.html
EN http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2006/06/hier-liggen-hun-lijken-als-zaden-in-t.html
(2) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2009/11/toch-wel-een-merkwaardige-carriere.html
(3) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2007/03/meer-bij-ziekte-als-luxe.html
(4) http://speelsmaarserieus.blogspot.com/2010/06/aan-de-oevers-van-de-volga-lag-een.html
(5) http://www.spiegel.de/international/germany/0,1518,581992,00.html
Geen opmerkingen:
Een reactie posten